Margaret Mead Japan China Religie en seks Moral panics Seks en robots De seksuele ontwikkeling van jongeren Seksualisering Leeftijdverschillen Geweld en misbruik Consent Sexting Sex trafficking Prostitutie PornografieDe Nederlandse Sunny Bergman maakt documentaires, tv-programma's, schrijft, en zo meer. In dit boek kan iemand zelf lezen hoe ze daartoe gekomen is en over welke onderwerpen ze het met name heeft. Het boek vormt de achtergrond van die documentaires.
Ik denk dat het een aardig boek is voor mensen die nog nauwelijks op de hoogte zijn van de thema's die hier besproken worden. Maar als je al wat thuis bent in feministisch werk zal het je weinig nieuws te bieden hebben. Een voorbeeld: als je - net als Sunny Bergman - Naomi Wolf's The beauty myth hebt gelezen, dan tref je in het eerste deel van dit boek niets nieuws aan over de onderdrukking van vrouwen via schoonheidsidealen.
Ik heb het over dit boek, de documentaires heb ik niet gezien. Ik zelf vind het geen geweldig boek. Het grootste probleem dat ik er mee heb is dat ze zichzelf en haar eigen ervaringen de hele tijd inbrengt. "Ik gebruik vaak mijn eigen ervaringen en dilemma’s en extrapoleer vandaaruit naar het grotere verband. Het persoonlijke blijft volgens mij politiek."(20), zoals ze zelf zegt. Je zou ook kunnen zeggen: ik heb last van exhibitionisme en generaliseer als een gek, maar hé, het persoonlijke is politiek. Dat is niet wat met die slogan bedoeld wordt.
En als die persoonlijke ervaringen nu nog inspirerend waren ... Maar nee, Bergman is een 'pleaser' zoals dat tegenwoordig heet. Ze wil aardig gevonden worden. Bij kritiek volgt meteen de onzekere zelftwijfel. Nee zeggen vindt ze blijkbaar moeilijk. Ze wil vooral positief zijn. Op een bepaalde manier is ze heel conservatief. Lees een paar van mijn commentaren verderop bij haar ontboezemingen en je weet wat ik bedoel.
Bovendien roept het allerlei vragen op over de interviews die ze met zo veel mensen gehouden heeft. Hoe kritisch was in haar vragen? Had ze door wanneer mensen sociaal wenselijke antwoorden gaven? Accepteerde ze niet heel gemakkelijk reacties die haar bestigden in haar eigen ervaringen? En zo verder. Het is journalistiek, geen onderzoek. Er wordt naar meningen gevraagd, er worden meningen weergegeven, af en toe wordt er naar een onderzoek gegrepen. Maar wat mensen zeggen te voelen is nog niet waar en ook een opsomming van meningen kan er helemaal naast zitten.
In dit boek wordt de hele tijd van het ene naar het andere gesprek gesprongen en van het ene subthema naar het andere. Conclusies ontbreken vaak of slaan nergens op. Dat maakt het boek oppervlakkig, vind ik.
Sunny BERGMANPersoonlijke ervaringen met seks.
[Ik krijg meteen een bijzonder dubbel gevoel. Zo van: dit lijkt open en eerlijk, maar is het niet, het is toch vooral om indruk te maken. En als je zo gemakkelijk bent met 'one night stands' ben je vast heel slecht met intimiteit.]
"Terugkijkend op de som van mijn seksuele ervaringen vraag ik me af of ik wel echt zo vrijgevochten was. (...) Terwijl ik dus naar de buitenwereld een indruk maakte een vrije, misschien zelfs oversekste meid te zijn, was mijn eigen seksuele werkelijkheid een stuk gecompliceerder."(7)
[QED. En ik zou zeggen: een stuk problematischer.]
"De aloude dubbele moraal waarbij de vrouw een slet is als ze veel seks heeft met verschillende partners, terwijl de man die hetzelfde doet een player is, is nog springlevend. In mijn nieuwe film Sletvrees onderzoek ik waar die dubbele moraal vandaan komt ..."(8)
In haar documentaires kon ze niet alles kwijt. Dit boek is er om bepaalde zaken verder uit te werken.
" ... dit is een voorzichtig onderzoek, geen boek van een seksexpert. Ik gebruik vaak mijn eigen ervaringen en dilemma’s en extrapoleer vandaaruit naar het grotere verband. Het persoonlijke blijft volgens mij politiek."(20)
[Een hippieleven met ouders - vooral een feministische moeder - uit hoogopgeleide middenklasse - en een netwerk en zo. ]
"Ik weet niet precies wanneer mijn schaamtebesef begon, maar toen de andere schoolkinderen me begonnen uit te schelden voor vieze zigeuner vanwege de diesellucht die vanuit de machinekamer in onze kleding trok, werd het me duidelijk dat ik beter een doorsneeleven en een normale moeder kon hebben."(30)
Ze doet als tiener modelwerk en acteert. Maar al dat stopte. Desondanks: ze doet ervaring op met camera's en filmmaken en bepaalde thema's die later terugkeren in haar tv-werk en documentaires.
"Ondertussen was ik, net als mijn moeder, filosofie en politicologie gaan studeren in Engeland. Ik koos vakken als Feminist Utopia’s, en las boeken van feministen als Andrea Dworkin en Germaine Greer. Het boek dat het meeste indruk op me maakte was Naomi Wolfs The Beauty Myth (1992). Hierin stelt zij dat vrouwen door de zoete leugen van de schoonheidsmythe opnieuw, of nog steeds, onderdrukt worden."(38)
"Onze relatie drukte me met mijn neus op het complexe gegeven dat er mannen zijn tot wie ik me aangetrokken voel, die tegelijkertijd seksistische denkbeelden koesteren."(42)
[Ja, en wat deed je met die seksistische attitude van jezelf?]
"Ik had het idee gehad dat je met documentaires de wereld kon verbeteren. Door te registreren welk onrecht er in de wereld gaande is, zouden mensen in rep en roer raken en zou die onrechtvaardige situatie uiteindelijk verdwijnen. Maar wat veranderde er nu werkelijk als mensen naar films over onrecht en leed keken? Ik had soms het gevoel dat er een verhuld parasitisme ten grondslag lag aan het tentoonstellen van nare situaties."(46)
"Zo ontstond de drang om persoonlijke films te maken, over dilemma’s die ik in mijn eigen leven ervoer. Niet vanuit een narcistische behoefte om mezelf tentoon te stellen maar vanuit het besef dat mijn problemen en twijfels niet uniek en daarom hopelijk herkenbaar zijn. Vanuit deze filosofie maakte ik verschillende persoonlijke documentaires." [mijn nadruk] (49)
[Het moeilijke is dat je dat wel kunt zeggen, maar is het dan ook waar?]
"Echter dan echt is een persoonlijke documentaire waarin ik een zoektocht deed naar de plaats die authenticiteit inneemt in ons leven. Wat is het precies, hoe zoeken we ernaar en hoe wordt op onze behoefte aan authenticiteit door de commercie ingespeeld? Deze documentaire en mijn achterliggende motivatie wil ik hier verder uitdiepen, omdat de onderliggende thematiek van Echter dan echt, namelijk de invloed van beeldvorming op onze beleving van de realiteit, ook terugkomt bij de analyse die ik gebruik bij Beperkt houdbaar. Ik bedacht Echter dan echt voordat ik moeder werd, toen ik nog zonder noemenswaardige verplichtingen leefde. Ik vond de allesomvattende vrijheid soms verstikkend. Hoe geef je identiteit vorm als alles kan, maar niks vanzelfsprekend is? Ik wilde analyseren waar het sluimerende, licht verveelde gevoel vandaan kwam dat ik bij mijzelf en mijn vrienden en collega’s opmerkte. Ik maakte deel uit van een generatie die schijnbaar moeiteloos kon switchen tussen stijlen, denkwijzen en subculturen. Hoogopgeleid, bereisd, kritisch en vaak licht ironisch. Er was een zogenaamde ‘sampling-mentaliteit’ ontstaan. We lazen, schreven, gingen uit, namen drugs, zagen de nieuwste films, maakten verre reizen en analyseerden al die ervaringen tijdens etentjes. We knipten en plakten onszelf bij elkaar. Gebrek aan noodzaak leek een zekere willekeur te veroorzaken. Wat voor effect had dit op onze ervaring van de realiteit?" [mijn nadruk] (51)
[Zie hier het leven van luxe-poppetjes met de juiste connecties. Volgt een onzinnig stuk over 'hyperrealiteit' - term van Baudrillard, nou dan weet je het wel - waarin "het beeld de standaard wordt en de realiteit zich aanpast". Je filmt een constructie waarin de werkelijkheid op een bepaalde manier geweld aangedaan wordt, dat is alles, de werkelijkheid blijft verder gewoon de werkelijkheid. Die constructie is simpelweg niet echt en zeker niet 'echter dan echt', dat is een overschatting van media als tv en film en foto. Als je zo'n geconstrueerde werkelijkheid niet meer kunt onderscheiden van de echte werkelijkheid, dan heb je een probleem. Anders gezegd: als je denkt dat wat in allerlei media voorbij komt de echte werkelijkheid is dan ben je wel erg naïef en heb je een probleem.]
"Ik was laatst voor het eerst naar het Boekenbal, had een wilde avond met drank, drugs en contact met allerlei bekende schrijvers."(67)
[Kun je zo iemand wel serieus nemen?]
"Het was de eerste keer dat ik me bewust werd van de vergankelijkheid van mijn uiterlijk en een nieuwe mogelijke hang-up: naderende ouderdom. Ik was zevenentwintig."(67)
[Omdat iemand je zegt dat je kraaienpootjes hebt bij je ogen? Ga toch weg. Wie denkt er op zijn of haar 27ste nu over ouderdom? Volgens mij ben je dan je eigen ervaringen in het verleden aan het bijwerken vanuit de toekomst. Wat niet wegneemt dat je door opmerkingen over je uiterlijk op een meer theoretische niveau wel belangstelling kunt krijgen voor schoonheidsidealen, cosmetische industrie natuurlijk.]
"Ik wilde een documentaire maken waarin ik mijn vragen omtrent mijn spiegelgezicht en het rimpelloze schoonheidsideaal kon onderzoeken. Het contrast tussen mijn opvoeding, waarbij ik mijn moeder en haar vriendinnen bezig zag met de moestuin, met cursussen ‘nee leren zeggen’ en met samen meerstemmige Bulgaarse liederen zingen, en de tv- en modellenwereld die ik ook kende, maakte dat ik extra gemotiveerd was schoonheidsdwang voor vrouwen aan te kaarten."(70)
[Wat volgt staat allemaal goed uitgewerkt in het boek The Beauty Myth van Naomi Wolf dat ze ooit las. Het sluit er naadloos bij aan, is er in de documentaire een visualisering van.]
"Het wegretoucheren van ouderdom op het gezicht van een vrouw is een routinekwestie, ook bij vrouwenbladen."(85)
"Ik ben niet de enige die een vervelend gevoel overhoudt aan het doorbladeren van glossy’s of het kijken naar tv-programma’s waarin het uiterlijk van de vrouw centraal staat. Naar de invloed van massamedia op het welbevinden (stemming, lichaamsbeeld, zelfbeeld en zelfvertrouwen) van vrouwen is de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan. Blootstelling aan massamedia blijkt een direct effect op het lichaamsbeeld van vrouwen en meisjes te hebben."(91)
"Er is veel minder onderzoek gedaan naar het effect van mooie-mannenplaatjes op mannen, maar er wordt vermoed dat de invloed op het welbevinden van mannen niet zo groot is. Mannelijkheid wordt minder gedefinieerd door een mooi uiterlijk en bovendien zijn er sowieso veel minder mooie-mannenbeelden te zien." [mijn nadruk] (92)
[Dat lijkt me - tegenwoordig in 2022 - in ieder geval onjuist. Al is het wel minder dominant aanwezig.]
"Maar het vergelijken van je eigen leven met een zogenaamd perfect beeld of ideaal leven leidt niet tot een blijvend betere stemming, concludeerden de onderzoekers. En dat weet iedereen zelf deep down natuurlijk ook: vergelijken doet uiteindelijk lijden. Het is een innerlijke tegelwijsheid die we weigeren vast te metselen."(93)
Over schoonheidsjaloezie. Over 'the male gaze'.
"In het veelgelezen internetartikel 5 Modern Ways Men Are Trained to Hate Women, schrijft de Amerikaanse journalist David Wong dat mannen van jongs af aan leren dat vrouwen voornamelijk decoratief zijn. Vrouwen die niet aan dat ‘contract’ voldoen roepen pure haat op." [mijn nadruk] (103)
[Dat laatste lijkt me erg Amerikaans overdreven.]
"‘Vanaf onze geboorte leren we dat we recht hebben op een mooie meid,’ schrijft Wong. ‘Het frustreert ons dan ook enorm, en ik bedoel zo erg dat we er gewelddadig van kunnen worden, als we niet krijgen waar we recht op denken te hebben. Een contract wordt niet nagekomen.’"(104)
[We? Wat een onzinnige generalisatie over mannen.]
"Volgens Liesbeth Woertman, hoogleraar klinische psychologie en expert op het gebied van de relatie tussen schoonheidsideaal en het zelfbeeld, waren vrouwen vroeger objectief gezien minder mooi – schevere tanden, lelijker haar, sneller oud – maar hadden ze een beter zelfbeeld. ‘Feitelijk zijn mensen mooier geworden maar de ontevredenheid is groter,’ zegt ze. ‘Dat komt doordat het ideaalbeeld dat we op dit moment hanteren heel onrealistisch is. Door de populariteit van duizenden geperfectioneerde, geretoucheerde beelden van vrouwen is het verschil tussen het perfecte beeld en het feitelijke lichaam steeds groter geworden."(130)
"Ik realiseerde me dat we in het Westen helemaal niet meer gewend zijn om afwijkingen te zien. Ziekten als polio zijn uitgeroeid en prenatale screening zorgt ervoor dat er steeds minder baby’s worden geboren met een open ruggetje of downsyndroom. De westerse grootstedelijke bevolking is homogeen geworden."(135)
Meer over cosmetische ingrepen en de normen op dat vlak.
"Vrouwen die naar een plastisch chirurg of cosmetisch arts gaan hebben dus het gevoel dat ze niet normaal zijn. Ze vinden dat ze er representatief en fris uit moeten zien. Alsof dat met een rimpelig gezicht niet kan. Zijn rimpels dan niet meer normaal? Ben je met rimpels niet fris, maar misschien viezig? Net als met behaarde benen?
Men denkt: als ik niet tevreden ben met mijn rimpels of de grootte van mijn borsten, dan kan ik daar wat aan laten doen, dat is een individuele vrijheid. Tegelijkertijd leidt de optelsom van individuele keuzes tot een verschuivende schoonheidsnorm: het beeld wordt steeds homogener. Die vrijheid is in feite een vorm van gevangenschap. Want als uitzondering ben je niet normaal, en dat zorgt voor schaamte." [mijn nadruk] (146)
"Matlock is een halfgod voor zijn cliënten, hij kan hun lichaam en dus ‘Gods creatie’ veranderen. Ook adoreren de vrouwen hem omdat hij de ultieme rechter is; hij bepaalt wat mooi en lelijk is. Ik vervloek mijn luie onderzoeksjournalistiek. Waarom heb ik niet zelf gezocht naar vrouwen die een vaginaverbouwing hebben ondergaan en die wellicht een onafhankelijk verhaal kunnen vertellen? Nu zit ik opgescheept met deze glimlachende mooipraters."(156)
"Tijdens mijn research spreek ik verschillende experts die zich zorgen maken over de medische ethiek en het welbevinden van patiënten van cosmetische privéklinieken. Psycholoog Eelco Hakman stelt dat vrouwen veelal niet gelukkiger worden van cosmetische ingrepen. Het uiterlijk en het innerlijk zijn met elkaar verweven en een uiterlijke ingreep heeft vaak een negatieve wisselwerking met het innerlijk. Hakman baseert zijn scepsis op een onderzoek waarbij hij ontdekte dat cosmetische gezichtsoperaties, ondanks het technische welslagen, lang niet altijd een positief effect hebben op de psyche van de patiënt." [mijn nadruk] (162)
"Matlock en consorten hebben hun doel bereikt. Op het moment dat plastische chirurgen en cosmetische artsen mensen ervan kunnen overtuigen dat cosmetische onzekerheden eigenlijk medische problemen zijn, is the sky the limit. Door een veronderstelde normaliteit als uitgangspunt te nemen voor cosmetische veranderingswensen, verschuift uiterlijke diversiteit langzaam naar de rafelige randgebieden van zogenaamde misvormingen die zwaar psychisch leed zouden veroorzaken of onhygiënisch zouden zijn. Daarom is het dus gelegitimeerd en misschien zelfs je eigen verantwoordelijkheid er iets aan te laten doen. Het woord vaginacorrectie, dat suggereert dat er een abnormaliteit is die gecorrigeerd moet worden, wordt klakkeloos gebruikt. Doordat zo’n term ingeburgerd raakt, verschuift onze perceptie van de realiteit." [mijn nadruk] (170)
Over de rechtzaak die de auteur met een aantal andere vrouwen voerde tegen de schoonheidsindustrie, beleidsvoorstellen voor de politiek om te reguleren.
"De reacties van politici op onze beleidsvoorstellen verschilden nogal. Mirjam Sterk van het cda vond het een goed idee om de leeftijdsgrens voor een cosmetische ingreep wettelijk te verhogen naar achttien jaar, en Harry van Bommel van de SP zag wel iets in ons voorstel om voorafgaand aan een grote esthetische chirurgische ingreep een verplichte psychologische test af te nemen. Femke Halsema van GroenLinks vond echter dat we met zo’n test de vrouw ‘verder problematiseerden’, en voelde meer voor het aanspreken van artsen op hun verantwoordingsplicht. Ook Jeroen Dijsselbloem van de PvdA voorzag grote weerstand tegen dit beleidsvoorstel. Hij wilde in plaats van die aanpak terug naar de kern van het probleem: kunnen we de oprukkende beeldvorming tegengaan?
Mijn voorstel om de publieke ruimte ‘op te schonen’ werd met hoongelach ontvangen. Marxistische praktijken, vond zelfs de SP. Oké, misschien sloeg ik wat door in mijn activistische enthousiasme, had ik een tunnelvisie gekregen. Maar aan de andere kant: het feit dat de publieke ruimte, die in principe van ons allen is, opgekocht wordt door commerciële partijen die vervolgens ongevraagd allerlei boodschappen op ons bewustzijn afvuren, is op zich best discutabel." [mijn nadruk] (185)
[Hm, dat waren goede voorstellen. En - inderdaad - waarom zouden we de publieke ruimte niet schonen van reclame? Het zou een mooie aanval op het kapitalisme zijn. Ik snap niet dat Bergman daar na die reacties zo onzeker over doet. Dat wat ze in die laatste zin schrijft is namelijk principieel juist en helemaal waar. En wat is er tegen 'marxistische praktijken' - wat dat ook is? Maar ja, zelfs de SP is niet tegen het kapitalisme. Van de politiek moeten we het blijkbaar niet hebben als het om visie gaat.]
"Als journalist of filmmaker word je niet geacht met acties, beleidsmaatregelen of rechtszaken aan te komen. Dat zou een onbevooroordeelde positie in de weg staan. (...) Ik werd ineens drammerig toen ik feministisch activiste was. Begrijpen die idioten het dan niet! dacht ik steeds vaker. Ik had geen afstand meer. Terwijl ik als documentairemaker juist de twijfel en de verschillende perspectieven wilde benadrukken."(188)
[Dat is ook maar een opvatting over journalistiek. En niemand is onbevooroordeeld. Is er niets te zeggen voor zoiets als actiejournalistiek dan? En natuurlijk begrijpen mensen kritische standpunten vaak niet. Drammen helpt dan echt niet. Wat wél helpt is mij ook vaak niet duidelijk. De ellende die de schoonheidsindustrie veroorzaakt beter in beeld brengen en in contrast?]
"Ondertussen kreeg ik veel kritiek, ook vanuit de hoek van de damesbladen: ik was een slachtofferfeministe. Ze schreven: ‘Je bent toch niet zo dom dat je je laat beïnvloeden door reclames en beelden uit glossy’s? Je weet toch dat het nep is?’ Maar dit is volgens mij een reactie die geen recht doet aan de invloed van beelden op ons (onder)bewustzijn; je kunt iets weten én er tegelijkertijd door beïnvloed worden."(190)
[Goed gezien.]
"Vanuit de GeenStijl-hoek werd ik verbaal afgemaakt: ik was een voormalige modellenhoer, psychisch in de war en vooral: afgrijselijk lelijk. Ze hadden mijn hoofd tot aap vervormd met daarover een virtuele sticker: Beperkt Neukbaar. Andere columnisten vonden dat ik zeurde, want ik was ‘toch nog best aantrekkelijk?’ Het interessante aan deze kritieken was dat ze zich vooral richtten op mijn uiterlijk, waarmee ze eigenlijk het punt dat ik wilde maken perfect onderstreepten." [mijn nadruk] (191)
[GeenStijl en alles wat mensen met een beroep op de vrijheid van meningsuiting bewust beledigt en afzeikt zou wettelijk verboden moeten worden. Als je niet snapt dat vrijheid voor jezelf samengaat met verantwoordelijkheid voor anderen ben je het niet waard om vrij te zijn.]
"Ik moest dus ‘tegen’ ingrepen zijn. Maar ik begrijp vrouwen die een uiterlijke ingreep laten doen; ik ervaar dezelfde innerlijke ambivalentie.(...) Vanwege deze dubbele moraal wordt plastische chirurgie juist door sommige feministen omarmd."(192)
[Tja, dat is dan weer zo typisch. Dan wordt een principieel probleem weer geïndividualiseerd vanwege een bedenkelijk soort solidariteit met vrouwen, dan wordt het weer aan de inviduele 'vrije keuze' van mensen overgelaten die - zoals de voorbeelden laten zien - niet vrij is. En dus verandert er niets en is de schoonheidsindustrie nog net zo machtig en worden vrouwen nog steeds onzeker gemaakt en omlaag gehaald.]
"Op het strand staar ik met open mond naar de surfers, ze hebben letterlijk een driehoekig Jerommeke-figuur, slanke heupen met brede borstkassen en gespierde armen, ongetwijfeld van het voortdurende peddelen naar de beste golven."(199)
[Met open mond? Idolaat van dit door de schoonheidsindustrie voorgefabriceerde schoonheidsideaal voor mannen? Dit gaat verder over de invloed van dit ideaal op homomannen.]
"Alle vrouwen, lesbisch en heteroseksueel, hechten minder belang aan het uiterlijk van hun partner. Homo- én heteromannen vinden een aantrekkelijk uiterlijk van hun partner juist heel belangrijk."(200)
[Dat lijkt me een onjuiste generalisatie. Waar is die op gebaseerd? Ik zie steeds maar een bron: professor Woertman. Heeft die de waarheid in pacht?]
"Ik complimenteer Reis met zijn mooie lichaam."(203)
[Eh ... Als een man dat zou doen bij een vrouw is het een vervelende man, zo is tegenwoordig het idee. Vind ik trouwens niet.]
"Naar aanleiding van mijn onderzoek in de homoscene in Sydney, en de manier waarop mannen elkaars lichaam objectiveren, begin ik me af te vragen waarom vrouwen de man niet vaker als lustobject zien. Met andere woorden, waarom kijken wij niet naar mannen zoals homomannen naar mannen kijken?" [mijn nadruk] (221)
[Vage term, 'lustobject. Wat is dat? Definitie is hier belangrijk. En de bewering is stiekem dat vrouwen niet op die manier naar mannen kijken. Maar is dat wel waar?]
"slukt? En werkt het eigenlijk hetzelfde als bij vrouwen, een man als lustobject? Natuurlijk zwijmelen vrouwen al heel lang bij het zien van een knappe man, maar het echte geilen op, wat mannen doen bij lekkere vrouwen, is toch iets anders."(223)
[Opnieuw allerlei generaliserende beweringen zonder onderbouwing. Al zo lang hebben we te maken met gillende tieners bij beroemde popgroepen en zo. Wie zegt dat die niet op die mannen geilen? Hebben we als Kinsey apparaatjes in kutjes gestopt om te meten of er sprake was van opwinding (weinig, gemiddeld, heel erg)? Ook vertrekt de auteur vanuit het idee dat duidelijk is wat een 'knappe man' is terwijl uit het vervolg blijkt dat dat een door de industrie gepromoot beeld is. Met andere woorden: ook daar gaat het om gemanipuleerde reacties net als bij 'knappe vrouwen'.]
"Ik vind het frappant dat iets wat van vrouwelijke artiesten voortdurend gevraagd wordt, namelijk show more skin en presenteer jezelf als lekker en beschikbaar voor je fans, voor een man dus zo vernietigend kan zijn voor het zelfvertrouwen."(230)
[Alsof het dat voor die vrouwen niet is. Zullen we het eens over Britney Spears hebben?]
"Alhoewel metroseksualiteit een wereldwijd bekend fenomeen is geworden, kan ik me niet onttrekken aan het idee dat het altijd heeft bestaan naast mannelijkheid, in plaats van als een vorm van mannelijkheid."(233)
"Voor 1980 waren ‘man-zijn’ en mannelijkheid gemakkelijker, of in ieder geval eenduidiger te definiëren dan nu: echte mannen lieten zich niet leiden door gevoelens – boys don’t cry – en streefden beheerst en hard hun doel na: een carrière, een vrouw en natuurlijk nageslacht om jezelf onsterfelijk te maken."(236)
"Niet alleen emoties, ook uiterlijk en schoonheid zijn lange tijd voornamelijk vrouwenzaken geweest, daar waagden ‘echte’ mannen zich niet aan. Verschillende psychologische onderzoeken laten zien dat mannelijk zelfvertrouwen niet zo sterk wordt beïnvloed door lichaamsontevredenheid als bij vrouwen het geval is. Natuurlijk is het wel zo dat mannen het ook belangrijk vinden hoe ze eruitzien: een fit lichaam is bijvoorbeeld iets waar waarde aan wordt gehecht, maar dit is vooral omdat het kracht en gezondheid uitstraalt, iets wat bij ons idee van mannelijkheid hoort. Bij mannen is de vergelijkende blik – hoe ‘scoor’ ik in vergelijking met hem – niet zo geïnternaliseerd als bij vrouwen. Behalve misschien bij de pisbak." [mijn nadruk] (239)
[Dat lijkt me toch echt onjuist en sterk cultureel bepaald.Bovendien: alsof mannen niet jaloers worden op het mooie uiterlijk van een andere man en dan vooral als vrouwen dat uiterlijk van die andere man nadrukkelijk ook leuk vinden.]
"Maar wat de Wodaabes, de student Nizam en de Zuid-Koreaanse mannen laten zien is dat de relatie tussen mannen, uiterlijk en schoonheid niet eenduidig is, en dus grotendeels cultureel bepaald. In principe zouden we mannen net zozeer als lustobject kunnen gaan beschouwen als vice versa al het geval is. Maar voordat de hoeveelheid mooie-vrouwenplaatjes is gelijkgetrokken met de hoeveelheid mooie-mannenplaatjes, moet er wel een enorme cultuurverschuiving plaatsvinden. Vooralsnog lijkt de verschuiving voornamelijk uit de hoek van de cosmetische industrie te komen. En alhoewel ik echt voor gelijkheid ben, wens ik mannen niet net zoveel uiterlijke hang-ups als vrouwen toe."(243)
[Tjonge, dit is een hoofdstuk met wel erg veel geklets en met weinig diepgaande analyses.]
[Dit hoofdstuk is nog steeds in lijn met de documentaire Beperkt houdbaar.]
"Een op het westerse ideaal gestoeld concept van schoonheid is blijkbaar een belangrijk exportproduct geworden. In Beperkt houdbaar onderzocht ik de gevolgen van dit beeld van vrouwelijkheid in onze eigen omgeving en culturele context. Nu reist dit fantasiebeeld, dat al zo onrealistisch is in het deel van de wereld waarin het is uitgevonden, de wereld rond. Hoe gaat het eraan toe in de strijd tussen dit exportproduct en lokale vrouwbeelden?" [mijn nadruk] (245)
[Nee, echt? Er zijn honderden bronnen die dat al decennia geleden duidelijk gemaakt hebben. Dat heet kolonialisering en later globalisering van het kapitalisme. En inderdaad: in Azië wordt er over veel van die persoonlijke zaken niet zo gemakkelijk gepraat, goh, dat wisten we ook nog niet. En erbij horen, niet opvallen, niet afwijken, conformisme dus, zijn daar leidend in gedrag, ook al zo bekend. Familie is alles, status en eer zijn alles. Bergman gaat als een Westerse olifant in een porseleinkast te werk. ]
[Nu wordt blijkbaar pas de overgang naar seks gemaakt.]
"Zo ontstond het idee om op verschillende, niet-westerse plekken onderzoek te gaan doen naar lichaam en seksualiteit. Door vanuit een andere culturele context naar ideeën over seks en vrouwelijkheid te kijken, realiseer je je dat je denkbeelden gestoeld zijn op aannames die gedragen worden door je eigen cultuur. Door het bovenstaande voorbeeld, waar de vrouwen zich niet kunnen voorstellen dat je op zou kunnen zien tegen ouder worden, ging ik opnieuw kijken naar onze eigen obsessie met jeugdigheid. Door het verlies van duidelijke levensstadia, en rollen die bij bepaalde leeftijden horen, wil iedereen in het Westen voor altijd rond de dertig lijken. Op het schoolplein zijn moeders en dochters op dezelfde manier gekleed, met leggings en kekke jurkjes. Jonge meisjes willen zo snel mogelijk vrouw zijn, met bh, make-up en hakjes, terwijl vrouwen eeuwig meisje willen zijn. Door te zien dat ouderdom in een andere cultuur respect afdwingt kun je je afvragen waarom oud zijn in het Westen vaak medelijden opwekt. Waarom bekijken we ouderen niet met meer ontzag?
In eerste instantie wilde ik verfilmen wat ik op plekken als Zuid-Korea en Zuid-Afrika had onderzocht. Maar dat waren weinig opwekkende verhalen, en als ik die zou verfilmen zou ik in de rol vervallen van de westerling die aantoont wat er niet klopt in een derdewereldcultuur. Dat is van oudsher een vrij koloniale rol, waar ik me niet per se gemakkelijk bij zou voelen. Natuurlijk is het goed onrecht aan te kaarten, en journalisten die dat doen kunnen misstanden werkelijk veranderen. Maar telkens laten zien ‘hoe erg het ervoor staat’, bijvoorbeeld in Afrika, betekent vaak het reproduceren van clichés die we al kennen. En bovendien: zo wordt het publiek nog maar eens bevestigd in het idee dat ze betrokken zijn simpelweg doordat ze deze film kijken en dat het westerse beschavingsmodel het uiteindelijke doel voor de rest van de wereld moet zijn." [mijn nadruk] (274)
[Het eerste is een open deur. Uiteraard kun je alleen vanuit je eigen waarden en normen en zo verder kijken naar de werkelijkheid. Het tweede is een vorm van cultuurrelativisme en pseudo-tolerantie, maar Bergman gaat oppervlakkig met dat probleem om. Geen analyses hier. Ze wil gewoon aardig zijn en vooral niet kwetsen. Wat ze vanuit onwetendheid en enthousiasme - zie het vorige hoofdstuk - toch doet uiteraard.]
"Met deze gedachten als uitgangspunt ontwikkelde ik het idee voor Sunny Side of Sex, een serie waarin we inspirerende en positieve vrouwbeelden wilden laten zien. Tijdens de research ontdekte ik al snel dat het veel makkelijker is om negatieve verhalen te vinden."(276)
[Ja, die was ik nog vergeten, Bergman wil vooral positief zijn. Zou het toeval zijn dat er zo veel negatieve verhalen te vinden zijn? Nee, natuurlijk.]
Eerst Oeganda.
"Het idee achter sekslessen krijgen van een tante, in plaats van van een moeder of vader, is dat het bespreken van seksualiteit tussen ouders en kinderen nu eenmaal te gevoelig ligt. Kinderen willen niet weten dat ouders seks hebben, dat heeft iets inherent bedreigends, terwijl een tante de juiste combinatie van afstand en vertrouwelijkheid heeft voor zo’n precaire taak."(278)
[Beweringen die niet onderbouwd worden.]
"Ik verbaas me over de openheid tussen ssenga Brenda en de tieners: jonge moslima’s die vrijelijk praten over seksueel plezier, dat werpt een nieuw licht op het beeld van een preutse islam. En wat een verschil met de seksuele educatie in Nederland; ik herinner me een langharige biologieleraar die zich geneerde om met kinderen over seks te praten, bang voor het stigma van pedo. Zijn lessen waren vooral gericht op de mogelijke problemen van seks, zoals ongewenste zwangerschap en soa’s. Ook nu heeft seksuele educatie voor tieners in Nederland vaak een negatieve insteek: een meisje wordt geleerd nee te zeggen, om haar grenzen duidelijk aan te geven. Maar waarom leren we haar niet ja te zeggen? En hoe die ja op een plezierige manier vorm te geven?" [mijn nadruk] (282)
[Tjonge, wat een gemakkelijke conclusies weer. 1/ Dit zijn vrouwen onder elkaar. Hoe denkt Bergman hoe die vrouwen met een man zijn? 2/ Je kunt dit niet meteen generaliseren naar de hele islam, zeker niet in een land waar 80% christen is. 3/ Dat idee over het uitrekken van de schaamlippen in relatie tot meer plezier is waarschijnlijk een mythe. Met andere woorden: hier wordt iemand bewonderd - de ssenga - die onzin debiteert. Allerlei problemen aan die praktijk zijn er ook, die ze deels met een hoop gelul censureert omdat dat niet bijdraagt aan de positieve sfeer van de documentaire. Wat waarschijnlijk positief werkt is simepelweg de openheid over seks, dat er over gepraat wordt, praktisch voorgelicht wordt. Als dat echt waar is. 4/ Die opmerking over de biologieleraar die bang is om als pedo gezien te worden omdat hij seksuele voorlichting geeft slaat echt nergens op. Overigens is wat ze opmerkt over het karakter van seksuele voorlichting in Nederland in grote lijnen wel waar, zo blijkt uit onderzoek.]
"Dus als je seksuele vrijheid definieert als tolerantie tegenover porno en schaarse kleding, kun je Uganda preuts noemen. Maar als je seksuele vrijheid definieert als plezier in seks, dan zijn de Ugandese vrouwen die ik spreek veel vrijer dan westerse vrouwen."(286)
[Ook al weer van die gemakkelijke conclusies. Dat is het probleem met dit hele boek en waarschijnlijk ook met de documentaires. Er worden allerlei gesprekken gevoerd met vooral vrouwen, van sociaal wenselijke antwoorden lijkt Bergman nog nooit gehoord te hebben, ze is overduidelijk normatief leidend in die gesprekken en tamelijk kritiekloos, en trekt vervolgens generaliserende conclusies die de beperkte groep die ze spreekt ver overstijgen. Wat alles wat er door Bergman beweerd wordt aanvechtbaar maakt.]
"Het is klaarblijkelijk niet raar om opgewonden te worden van het labiatrekken, terwijl expliciet seksueel gedrag nu ook weer niet de bedoeling is. Maar waar ligt dan de grens? En er is zo’n contrast tussen het labiatrekken, waar meisjes elkaar op jonge leeftijd seksueel opwinden, en de felle homohaat in Uganda. Uganda heeft namelijk de treurige status een van de meest homo-onvriendelijke landen ter wereld te zijn."(307)
"Afrika wordt als een homofoob continent gezien, dat ‘bevrijd’ moet worden door verlichte filosofieën over homo-emancipatie. Maar de werkelijkheid blijkt veel weerbarstiger. Na wat research leer ik dat inderdaad veel westerse christelijke activisten, lid van groepen met namen als ‘Exodus’ en ‘The Fellowship’, de afgelopen jaren naar Uganda gingen om homoseksualiteit daar ‘uit te wissen’. De Kill the Gays-campagne in Uganda ontstond in 2009, kort na een bezoek van Amerikaanse fundamentalisten die openlijk een antihomobeleid hebben gepromoot." [mijn nadruk] (315)
[Waarna we Oeganda blijkbaar verlaten en de auteur van de hak op de tak springt omdat de simpele indeling / tegenstelling hetero - homo niet blijkt te bestaan. Ook al zo bekend: taal kan tegenstellingen genereren of maskeren, je kunt met taal alle kanten uit. Als je iets benoemt gaat het als het ware een eigen leven leiden. Etiketjes. ]
"Als we over iemands gender spreken, dan zijn er doorgaans twee opties: mannelijk of vrouwelijk. Mengvormen van vrouwelijkheid en mannelijkheid worden als problematisch gezien."(336)
[Daar gaat het hier blijkbaar over. Nog zo'n open deur. Wat is journalistiek geschrijf toch vervelend.]
"Loyaal als ik was naar mijn vader verdedigde ik het communisme tegenover de rechtse ouders van mijn schoolvriendjes uit het Gooi. Inmiddels ziet mijn vader wel in dat de totalitaire regimes van de communistische landen niet deugen. Maar door mijn vroege training in het communistisch denken ben ik benieuwd naar de eventuele positieve kanten van een niet-kapitalistisch systeem. Dus ga ik voor Sunny Side of Sex op onderzoek uit: ik wil graag een aflevering over rode seks maken."(356)
[O, dat bedoelt ze met 'rode seks' ... ]
"Tijdens de research bel ik met de Amerikaans-Duitse historicus Dagmar Herzog. Zij deed onderzoek naar de politieke component van seks, en met name naar de seksuele geschiedenis van het Oostblok. ‘In het socialistische Oostblok was seks beter,’ zegt ze lachend. Een van de redenen was het ontbreken van een commerciële seksuele beeldcultuur. Porno was in de ddr verboden en er was geen bloeiende hoerenindustrie; prostitutie werd weliswaar gedoogd maar omdat de meeste vrouwen werk hadden bij de staat, ontbrak volgens Herzog voor hen de financiële noodzaak om sekswerker te worden. Daarnaast was reclame afwezig en waren er dus geen beelden te zien van geïdealiseerde vrouwenlichamen. Het beeld van hoe seks en het lichaam eruit hoorden te zien, ontleenden de Oostblokkers niet aan pornosterren en modellen. De Freikörperkultur in Oost-Duitsland, een populaire beweging die bloot recreëren in de natuur omarmde, droeg ook bij aan een zeer gevarieerd lichaamsbeeld. Op archieffilmpjes en foto’s van de Freikörperkultur uit het Oostblok zie ik blote mannen en vrouwen blij lachend door het water stappen, samen boogschieten en naakt experimentele dansen uitvoeren.
Doordat bijna alle vrouwen werkten bestond er volgens Herzog een gelijkwaardigere verhouding tussen de seksen dan in het kapitalistische West-Duitsland. Bovendien was er in de DDR geen streng-christelijke moraal; volgens het communistische dogma was religie immers opium van de massa en daarom werd atheïsme gepromoot door de staat. Allemaal factoren die de seksbeleving positief beïnvloedden. In dit licht wankelt het idee van het ‘vrije Westen’. In Oost-Duitsland was men dan wel op politiek en economisch vlak minder vrij, de mensen waren klaarblijkelijk wel vrijer op seksueel vlak." [mijn nadruk] (357)
[Precies. En waren ze echt minder vrij op politiek en economisch vlak? Wie zegt dat? En hoe erg is dat dan en waarom? En omdat de DDR tegenwoordig niet meer bestaat gaat Bergman naar Cuba, een land in de Caraïben. Dat is toch echt niet zo maar vergelijkbaar met de DDR. Vervolgens krijgen we weer allemaal verhaaltjes en persoonlijke ervaringen. En wat het met die geciteerde alinea's te maken heeft, wie zal het zeggen. Conclusies ontbreken.]
"Volgens de Marokkaanse sociologe Fatima Mernissi is er binnen de islamitische wereld juist minder schaamte over seksuele lust: ‘In tegenstelling tot de christelijke wereld, waar seks als vies of zondig werd beschouwd, is seks voor moslims iets goeds, iets waar aandacht aan besteed hoort te worden. Een onbevredigde vrouw wordt in de Koran gezien als een gevaarlijke vrouw, die mogelijk vreemdgaat. Dus een man moet weten hoe hij zijn vrouw bevredigt.’"(396)
"Als ik mijn Marokkaanse vriendin Rachida bel om te vragen of zij en haar familie misschien gefilmd willen worden, zegt ze in eerste instantie ja. Ze wil me niet teleurstellen. Maar vervolgens zegt ze dat ze bang is dat de meeste vrouwen niet zullen durven. Kortom: we vangen overal bot. Daarom komt er geen aflevering over seks en lichaamsbeleving in de islamitische wereld. Maar wel een hoofdstuk."(398)
[Vergelijk dit citaat met het citaat ervoor. Ik bedoel maar. Iets verder een kritiekloos stukje over de hoofddoek van een moslima die denkt dat ze daar vrij voor kiest. Geen woord van kritiek van de kant van Bergman.]
"Binnen deze Marokkaanse familie bewegen de mannen en vrouwen zich op zo’n feestelijke avond in gescheiden werelden, en het voordeel hiervan is inderdaad de onderlinge intimiteit, zoals Kaouthar aangeeft. Aan de andere kant vind ik het jammer dat ik David amper te zien krijg. Ook liggen aan de gescheiden mannen- en vrouwenwerelden bepaalde, voor mij, problematische vooronderstellingen ten grondslag." [mijn nadruk] (406)
[Nee, echt? Volgen opnieuw van de hak op de tak verhalen over allerlei culturele verschillen. Niets nieuws, niets dat boeit.]
Over de dubbele moraal over seks.
"Als ik naar Lotte en haar vriendinnen luister, die waardeoordelen als hoerig en sletterig ongegeneerd in de mond nemen, krijg ik het gevoel dat er sinds de jaren zestig niet zoveel veranderd is. Sterker nog, deze jonge meisjes groeien op met een conservatievere moraal dan toen ik jong was."(427)
[En we gaan weer van de hak op de tak: bangalijsten, sexting, Kristen Stewart. Ariel Levy, weer allemaal verhaaltjes zonder enige analyse of diepgang.]
"Samengevat zijn er drie argumentatielijnen die de verschillen tussen mannen en vrouwen benadrukken: het hormonale verhaal, de evolutionaire verklaring en het idee dat mannen- en vrouwenhersenen verschillend zijn. Deze drie-eenheid roept veel vragen bij me op."(449)
[Nee, echt? John Gray (die van Mars en Venus en zo) wordt geïnterviewd. De testosteron wordt van stal gehaald. Met uiteindelijk ook Cordelia Fine.]
"Op een academisch congres ontmoet ik Annelies Kleinherenbrink, een jonge knappe vrouw met bruin haar in een paardenstaart, die momenteel promoveert aan de UvA op de valkuilen van biologische theorieën over sekseverschillen. Volgens Annelies is de evolutionaire psychologie wetenschappelijk gezien zo lek als een mandje." [mijn nadruk] (474)
[Volgens mij ook.]
"Kleine jongetjes trekken vaak ongegeneerd aan hun geslacht, tot je ze aanleert dat ze dat niet moeten doen in het openbaar. Bij kleine meisjes zie je niet vaak dat ze zichzelf betasten. Ik vraag me af waardoor dat komt. Is de piemel gewoon makkelijker voorhanden? Of is het omdat mensen bij meisjes sneller afkeurend of beschermend reageren? Omdat vrouwelijke lust minder gewoon gevonden wordt?"(484)
Over de film Turn me on, goddammit!:
"Ik vind Alma eigenlijk wel raar. Dat ze sekslijnen belt en een pornoblaadje jat vind ik overdreven. En dat ze enorm luidruchtig masturbeert terwijl haar moeder haar kan horen vind ik gewoonweg onrealistisch. Maar zou ik een mannelijke Alma nog steeds raar vinden? Een puberjongen die veel masturbeert, sekslijnen belt en pornoblaadjes leest? Zo’n filmpersonage zou ik helemaal niet vreemd vinden, concludeer ik. En daarom vindt David Alma ook doodnormaal. Omdat het zijn norm is; hij gaat ervan uit dat pubers geil zijn. Maar voor mij is het dus vreemd een meisje voluit ‘ik ben geil’ te horen zeggen."(488)
[Je zou nu even wat zelfkritiek verwachten, maar nee ... Ze gaat meteen weer door met andere verhaaltjes. En helaas ook weer met het vertellen van haar eigen sekservaringen.]
"Ook de strippers in Las Vegas leggen het probleem van de ‘saaie sekslevens’ van hun klanten bij de echtgenotes, die niet genoeg hun best doen voor hun man. In Uganda zegt een sekstante: ‘Geef je man minstens twee keer per dag de seks die hij nodig heeft, anders gaat hij bij je weg.’ En vriendinnen hoor ik regelmatig klagen over hun partners, die veel vaker zin hebben in seks. Het ‘pfff-alwéér’-gevoel is voor velen een herkenbare reactie op het gewriemel aan je ondergoed als je eigenlijk wilt slapen."(514)
"Mannen hebben nu eenmaal een hoger libido en daarom hebben ze het nodig om vaak klaar te komen. Ik vraag seksuologe en onderzoeker Ellen Laan of deze aanname volgens haar klopt met de praktijk. Zij vindt dat we het idee van libido moeten laten varen: ’Libido is een woord waarvan ik en mijn team vinden dat het in de prullenbak moet. Ik denk dat het woord door veel mensen gebruikt wordt om het maar niet écht over seks te hebben. Libido, geslachtsdrift, klinkt wetenschappelijk. Maar het is niet zo dat je spontaan opgewonden raakt – dat is wat de term suggereert: alsof zin uit de lucht komt vallen. Zin wordt niet bepaald door hormoonniveaus en zin komt nooit uit de lucht vallen. (...) ‘Maar omdat heteroseksuele mannen succesvoller zijn dan vrouwen om hun seks lekker te maken, hebben mannen ook meer zin,’ vervolgt Ellen Laan. ‘95% van de heteroseksuele mannen komen altijd tot bijna altijd klaar, tegenover minder dan de helft van de vrouwen. Dus als je klaarkomen als uitgangspunt neemt, dan is seks voor de meeste mannen plezieriger dan voor vrouwen. ’’" [mijn nadruk] (516)
[Het zoveelste voorbeeld van zinloze biologische verklaringen, inderdaad. Het is allemaal sociale context, mensen die wel of niet op de hoogte zijn van dingen, wel of niet kunnen communiceren over wat ze voelen en lekker vinden en zouden willen.]
"Maar om opgewonden te zijn moet je je overgeven aan de sensaties. Veel vrouwen zeggen dat ze voorspel maar kietelig vinden, een beetje irritant. Dat is altijd een teken dat je niet ontspannen genoeg bent.’
‘Dus het is een mentale kwestie?’
‘Ja, maar daar weten we nog heel weinig van. De Rijksuniversiteit Groningen heeft onderzoek gedaan waaruit blijkt dat je pas kunt klaarkomen als de activiteit afneemt in de amygdala– je kunt zeggen dat dat ons angst- en controlecentrum in de hersenen is. Je angst moet eerst uitgeschakeld zijn, dan pas kun je klaarkomen.’"(518)
[Volgt weer het bekende van het ene gesprek naar het andere gesprek en vooral ook weer veel eigen ervaringen met seks waaruit blijkt dat realiteitsbesef ontbreekt, 'nee' zeggen niet haar sterkste punt is ('ik wilde niet preuts doen'), ze niet leert van vervelende ervaringen, en ze er rare oordelen op nahoudt - zoals dat ze zichzelf op haar 16e een kind noemt, dat ze zich niet kan voorstellen dat iemand van 30 haar als 16-jarige aantrekkelijk vindt. Nog een ding van ongeveer die leeftijd bij haar:]
"Op mijn eerste vakantie zonder ouders gingen beste vriendin Michelle en ik naar Ios, om daar het ongegeneerd laveloos zijn een keer mee te maken.(...) Tussen het gruis spreidde hij een handdoekje uit. Het laatste wat ik me kan herinneren is dat hij een tampon uit me trok, over de rand van het gebouw slingerde, en me begon te neuken. Ik weet niet meer wat er daarna is gebeurd. Wel werd ik de volgende ochtend wakker in mijn eigen slaapzak, in de rij slapende jongeren onder het afdakje. Michelle en ik praatten lacherig over de vorige avond. Zij had niet geneukt, en ik schaamde me een beetje dat ik het wél gedaan had, met iemand van wie ik de naam niet eens wist. Het kwam niet in me op die man te veroordelen. Doordat ik geen tegengas had gegeven, ik was lallend meegegaan, had ik immers ingestemd met de daad. Terwijl de minstens dertigjarige Canadees feitelijk een dronken minderjarig meisje geneukt had dat op dat moment niet meer bij bewustzijn was."(530)
[Dat beroerde niveau dus. 1/ Waarom moet je een laveloze vakantie meemaken? Staat dat in het Burgerlijk Wetboek? 2/ Ze weet wel dat hij een tampon uit haar trok etc. en heeft nergens bezwaar gemaakt. Later zegt ze dat ze niet bij bewustzijn was. Ja vast. 3/ Toch eindigt ze wel heel suggestief met dat een 30-jarige man een dronken minderjarig meisje heeft geneukt.
Kijk, dat is nu waarom ik niet zo geloof in die weergave van de persoonlijke sekservaringen van Sunny Bergman: die weergave is onbetrouwbaar en in haar voordeel. Je komt er niet mee weg door ze 'gênant' te noemen, met dat je je schaamt. Zeker niet omdat het daarna weer gebeurt. Ze had haar persoonlijke ervaringen beter buiten het boek kunnen houden. Nog een voorbeeld:]
"David [haar vriend] en ik zitten voor ons huis. We hebben een aantrekkelijk negentienjarig buurmeisje. Ze is blond, draagt skinny jeans, stilettohakken en een strak topje waarin haar borsten goed te zien zijn. Terwijl ze wegloopt, zie ik David naar haar billen kijken. Ik stomp hem tegen zijn bovenarm. ‘Ze is negentien. Doe niet zo pedofielerig.’
‘Wat? Kijken is toch niet verboden?’ reageert David.
‘Je kunt toch niet serieus je seksuele verlangens op zo’n meisje projecteren? Je bent veertig, je zou haar vader kunnen zijn,’ roep ik.
‘Hoezo niet? Ze ziet er enorm sexy uit. Ze weet dat ze met deze kleding seksuele aandacht oproept.’
David denkt – en veel mannen met hem – dat jonge meisjes zich bewust zijn van het effect dat ze sorteren met hun sexy uiterlijk. Daarom moeten ze weerbaar zijn, en niet raar opkijken als ze seksuele aandacht krijgen. Ik probeer David uit te leggen dat ik als jong meisje me niet echt bewust was van de lustgevoelens van volwassen mannen. Ik wilde graag dat jongens me zagen, en ik wist dat ik me ‘sexy’ kon kleden. We wisten ook wel dat er ‘enge mannen’ bestonden, die je ’s nachts van je fiets konden trekken, maar die verkrachters hoorden thuis in het rijtje seriemoordenaars en kinderlokkers. We realiseerden ons niet dat ook gewone volwassen mannen seksuele gevoelens konden hebben voor jonge meisjes. ‘Gatver!’ zouden we vol afschuw hebben uitgeroepen als iemand ons dat had verteld." [mijn nadruk] ()
[1/ Iemand van 19 neerzetten als een (jong) meisje dat niet weet wat ze doet, het is te dom voor woorden. 2/ En waarom zou iemand van 40 een jonge vrouw van 19 die zich sexy kleedt niet sexy en seksueel aantrekkelijk mogen vinden? Wat heeft dat in hemelsnaam met pedofilie te maken? 3/ Ja hoor, meiden die zich sexy kleden zijn zich niet bewust van het effect dat ze met hun uiterlijk sorteren. Wat een onzinnige opmerking. Het projecteren van je eigen naïviteit op alle meiden. En daarna met theorietjes komen die je domheid moeten rechtvaardigen.]
"Is de zelfkastijding, het schuldgevoel over je eigen slechte seksuele ervaringen de reden dat er maar ontzettend weinig bekend is over negatieve ervaringen? Natuurlijk is iedereen het erover eens dat verkrachting een misdaad is, maar we zijn het helemaal niet eens over wat verkrachten eigenlijk is. Bij een verkrachting denkt men meestal aan donkere steegjes waar gestoorde mannen meisjes van hun fiets trekken en hen gewelddadig penetreren. Maar waar passen de verhalen zoals die van Roos, die tegen haar zin seks heeft met haar beste vriend? Of van mannen die half comateuze, dronken meisjes neuken? Wat moeten we met de ‘je moet nu wel neuken want ik heb blauwe ballen’-argumentatie? Het lijkt me goed om negatieve seksuele ervaringen uit het moeras van schuldgevoel richting de bespreekbaarheid te trekken."
[Zie je, nu is haar eigen ervaring in Griekenland toch stiekem een verkrachting aan het worden en heeft ze haar eigen verantwoordelijkheid weggepoetst. We moeten het niet alleen hebben over wat verkrachting is - en dus over geweld, agressie, dwang, afpersing, opdringerigheid bij vooral mannen -, we moeten het vooral ook hebben over wat verantwoordelijkheid is en over wat een goede communicatie is op dit vlak en waarom zo veel mensen zo hun best doen om 'ergens bij te horen' uit angst dat ze niet aardig gevonden worden in plaats van assertief hun eigen dingen te doen of niet te doen.]
[Nog meer zinloos gebabbel. En weer persoonlijke ervaringen:]
"Alhoewel hij natuurlijk niet een ideale partner was – zelfs mijn niet-oordelende moeder zou haar wenkbrauwen bezorgd fronsen als ze geweten had wat hij voor de kost deed [een dealer - GdG] – werd ik smoorverliefd op hem."(561)
[Met verkeerde mannen in bed duiken, dat zal helpen om de rollenpatronen te veranderen. Maar ze was natuurlijk weer niet verantwoordelijk, want ze was smoorverliefd, dan kun je er niets aan doen, nietwaar. Blèh ...]
"En door het gedrag van Winston nam ik een rol aan die ik weliswaar wel kende uit films en verhalen, maar nog niet zozeer zelf ervaren had. En deze rol raakte een snaar, waarschijnlijk omdat het aansloot bij traditionele rolpatronen die we ons onbewust eigen gemaakt hebben."(564)
[Nee, echt? ... Zelfkennis is niet het sterke punt van Sunny Bergman.]
"Kortom: ik begrijp best dat mannen soms klagen dat ze in de war zijn over welke rol er nu van ze verwacht wordt. Want willen vrouwen nu een geëmancipeerde man in het huishouden, maar wel een dominante man in bed?" [mijn nadruk] (564)
[Dat laatste ook als voorbeeld van hoe Bergman vanuit persoonlijke ervaringen en voorkeuren met gemak generaliseert naar vrouwen en mannen in het algemeen.]
Over het manifest met Stine Jensen en Myrthe Hilkens uit 2007-2008 over de seksualisering / pornoficatie van het vrouwbeeld en de samenleving.
"Juist deze wisselwerking tussen beeldvorming van seksualiteit in mainstreamporno en denkbeelden over seksuele verhoudingen vind ik boeiend. Vandaar dat ik op onderzoek ga in de pornowereld."(567)
[Maar wat volgt zijn alleen maar verhaaltjes, geen analyses, geen antwoord op die vraag.]
[Weer allemaal verhaaltjes en persoonlijke ervaringen. Zoals:]
"Toch is het verhaal van Mark en van de wetenschapster herkenbaar. Ik heb namelijk ook erotische fantasieën waar ik me voor schaam. Omdat ik me in mijn fantasie ‘onderwerp’ aan een man. Of aan meerdere. Hoe zijn deze fantasieën te rijmen met mijn feministische inborst?"(617)
[Niet, maar ze zal wel weer een verhaaltje klaar hebben. En ja hoor:]
"... vooral Zoë’s opmerking dat ongelijkheid intrinsiek geil kan zijn intrigeert me. Als we naar de geschiedenis van liefde, seks en het huwelijk kijken is het seksuele gelijkheidsdenken inderdaad nog niet zo oud."(621)
"Deze fantasieën zijn een verwarrend fenomeen; waarom kan het plezierig zijn om te fantaseren over iets wat in het echte leven traumatisch en beangstigend zou zijn? Toch komt het veel voor: tussen de 31 en 57 procent van de vrouwen heeft weleens gefantaseerd verkracht te worden, en voor 9 tot 17 procent is seks tegen hun wil een van hun favoriete fantasieën. Deze percentages zijn gebaseerd op een meta-analyse van twintig onderzoeken naar verkrachtingsfantasieën. En omdat deze fantasieën taboe zijn, liggen de werkelijke percentages waarschijnlijk hoger. Ik vind de naam ‘verkrachtingsfantasie’ best problematisch."(626)
[Maar natuurlijk verzandt de behandeling van het probleem weer in allerlei verhaaltjes over andere mensen en is er geen conclusie.]
"Maartje hangt haar webcambaantje niet aan de grote klok, omdat ze zich ervoor schaamt. Ik probeer me voor te stellen hoe het zou zijn als ik als webcamgirl werkte. Ik zou dat ook naarstig geheimhouden. Maar waar zou ik me precies voor schamen?"(637)
[Nou, dat zal dan ook wel niet duidelijk worden.]
"Vlak voor dit boek naar de drukker gaat, wordt mijn film Sletvrees voor het eerst vertoond op het Nederlands Filmfestival in Utrecht.(652)"
[De beschrijving van de reacties op de documentaire is onbetrouwbaar. Wie van de mensen die reageerden was nu echt eerlijk?]
Iedereen moet natuurlijk bedankt worden.
[Ja, stel je voor dat je niet aardig gevonden wordt. Ik weet niet of al die mensen Bergman een dienst verleend hebben. Dan hadden we wel een beter boek gehad. Wie van al die mensen heeft werkelijk kritische vragen gesteld? Blijkbaar niemand.]