>>>  Laatst gewijzigd: 5 mei 2023   >>>  Naar www.emo-level-8.nl  
Ik

Notities bij boeken

Start Filosofie Kennis Normatieve rationaliteit Waarden in de praktijk Mens en samenleving Techniek

Legenda voor de hoofdtekst

Zwarte tekst is tekst die de inhoud van een boek verkort en zo feitelijk mogelijk samenvat.

Blauwe tekst in een citaatkader geeft letterlijke citaten uit een boek weer.

Donkerrode tekst tussen teksthaken geeft mijn commentaar weer.

Legenda voor de boektitels in de hoofdtekst

Vet zwart: Boek helemaal gelezen en samengevat.

Vet notitierood: Boek deels gelezen of aan het lezen.

Vet oranje: Boek ooit gelezen en samengevat op papier, maar niet gedigitaliseerd.

Vet lichtgroen: Boek ooit gelezen, maar geen papieren of digitale samenvatting.

Startpagina Mens en samenleving

Waarden en normen spelen een grote rol in hoe we over mensen en over het samenleven van mensen denken.

Probleem is alleen dat mensen behoorlijk ingewikkeld in elkaar zitten en dat het aantal mogelijke interacties met andere mensen vrijwel oneindig is. Te veel variabelen, zou een wetenschapper zeggen. Het wonderlijke is dat dat feit mensen er nooit van weerhoudt om allerlei dingen te beweren over hoe mensen zijn, over hoe mensen moeten zijn, over hoe een samenleving feitelijk in elkaar steekt en over hoe een samenleving het beste geregeld kan worden. Mensen smijten hier werkelijk met waardeoordelen. Het aantal mensbeelden en maatschappijvisies is dan ook groot.

Mijn hoofdthema's

Mens en mogelijkheden

Er is veel onderzoek gedaan naar mensen in culturen en samenlevingen (culturele antropologie, psychologie, sociologie bijvoorbeeld). Maar constateren hoe mensen zich feitelijk gedragen zegt lang niet alles over hoe mensen zich zouden moeten gedragen. En constateren hoe het samenleven van mensen feitelijk is geregeld zegt lang niet alles over de wenselijkheid van die regels. Je kunt nooit zo maar de sprong maken van het constateren van feiten naar normatieve beweringen over hoe mensen zich zouden moeten gedragen of hoe het samenleven van mensen het beste geregeld kan worden.

Het is daarom nogal gevaarlijk om te veronderstellen dat er één duidelijke menselijke natuur bestaat die ons vervolgens zou dwingen ons op een bepaalde manier te gedragen. Als iemand zoiets zegt als: "mensen zijn van nature dit of dat", dan is dat vaak helemaal geen feitelijke constatering, maar een waardeoordeel over hoe mensen zouden moeten zijn. Ik zelf reageer vrij allergisch op zo'n uitspraak, merk ik altijd.

'De menselijke natuur', dat klinkt ook nog eens behoorlijk biologisch. Alsof we dieren zijn die niet anders kunnen doen dan wat onze instincten ons ingeven. Maar mensen zijn geen dieren, mensen worden niet geregeerd door hun instincten. Mensen worden zelfs al vóór hun geboorte in hun ontwikkeling beïnvloed door hun omgeving en als ze geboren zijn neemt die invloed razendsnel toe. Hoe ver reikt die invloed? Tja ... We komen dan uit bij de zogenoemde 'nature - nurture' - discussie. Ook dicussies over vrijheid en determinisme horen hier thuis.

Utopie en dystopie

Mensen kunnen hele goede redenen hebben om niet tevreden te zijn over hoe hun samenleving functioneert en over hun positie in die samenleving. Ze denken dan na over een samenleving waarin ze gelukkiger kunnen zijn. Een utopie is een normatief ontwerp van een betere toekomst. Van de andere kant zijn er ook mensen die juist willen laten zien hoe verschrikkelijk de toekomst kan worden als er nu niets aan de samenleving wordt veranderd. Zo'n mogelijk doemscenario kan bijvoorbeeld worden beschreven in een dystopie. Maar ook een dystopie baseert zich op waarden en normen over hoe een samenleving zou moeten zijn.

Er bestaat geen echte tegenstelling tussen utopie en dystopie. Zowel een utopie als een dystopie gaat uit van een werkelijkheid die 'beter' is dan de huidige en die we proberen te realiseren omdat de huidige ons niet bevalt. Het gaat daarbij dus om een normatieve gedachte die mensen stimuleert om hun eigen leven en het samenleven met anderen te veranderen met als doel het wegwerken of voorkomen van een situatie waarover ze niet tevreden zijn. Een utopisch ideaal deel je vaak met anderen en met die anderen werk je samen aan het veranderen van dingen.

Wat voor situaties worden in utopieën vaak beschreven?

Utopieën en dystopieën tref je vaak aan in literaire uitingen zoals romans, maar ook in films, tv-series, toneelstukken, en zelfs in beeldende kunst. In het deel Verbeelding bekijk ik een aantal bekende literaire werken.

Maar over utopie en dystopie wordt ook meer theoretisch nagedacht door filosofen en andere onderzoekers. Het onderdeel Reflecties vat dat soort boeken samen.

Maatschappijvisies

Een maatschappijvisie is een verzameling van opvattingen en dus van waarden en normen over hoe mensen met elkaar zouden moeten samenleven, opvattingen die uiteraard samengaan met stevige kritiek op hoe dat samenleven nu geregeld is en mensen afhoudt van de ontplooiing van hun mogelijkheden (de samenleving die mensen van zichzelf vervreemdt).

Allerlei politieke stromingen duiken hierbij op. Hiernaast heb ik er maar een paar op kunnen voeren, omdat ik over deze dingen - maatschappijvisies als anarchisme, socialisme, marxisme en zo verder - vooral vroeger las, in het 'predigitale tijdperk' dus, en er geen digitale samenvattingen van heb. Het weinige dat ik wel digitaal heb vind je hier.

De laatste jaren besteed ik meer aandacht aan wat ik conservatisme ben gaan noemen. Het gaat hier om allerlei irrationele opvattingen die een wetenschappelijke benadering van problemen afwijzen.

Samenleving en economie

Ook heb ik de laatste decennia meer gelezen over het economische systeem van een samenleving. Ik heb me bijvoorbeeld verdiept in de geschiedenis en de filosofie van de economie. Met name het kapitalisme staat hier centraal. Vooral de negatieve aspecten van het kapitalisme vind ik verontrustend en daarom heb ik ook wat boeken bekeken waarin kritiek op het kapitalisme wordt geleverd. Het meest actuele aspect daarvan is dat de huidige consumptiesamenleving het milieu verpest en dat het dogma van de economische groei uiteindelijk niet vol te houden is, zeker niet wanneer er geen werk gemaakt wordt van terugdringen van de overbevolking.