Notities bij boeken

Theodore ROSZAK
Opkomst van een tegencultuur - Bespiegelingen over een technocratische maatschappij en haar jeugdige bestrijders (Oorspr. The making of a counter culture van 1968)
Amsterdam: Meulenhoff, 1974/5, 1971/1

[Geen geweldig boek. TR ratelt een paar honderd bladzijden door op een behoorlijk oppervlakkige manier. Hij lijkt volstrekt verstoken van enige kritiek op de 'tegencultuur', idealiseert weliswaar niet alles, maar kan ook niet aangeven op grond van welke criteria hij slechte ontwikkelingen onderscheidt van goede.]

[Hij is bijv. voor meer erotiek, maar schrikt terug voor een 'overdreven' aandacht ervoor, en is al helemaal tegen pornografie; de man kent zijn eigen waarden en normen niet.]

[Hij blijkt ook volstrekt verstoken van enige zelfkritiek: wat is dan zijn eigen positie als schrijver van dit boek? waarom zou hij een boek schrijven over drop-outs in plaats van er zelf uit te stappen? wat is zijn eigen rol in het intellectuele establishment en in de technocratische maatschappij? waarom schrijft hij een boek als hij zo gelooft in de magische wereld van de sjamaan, een boek dat alleen maar uitgegeven kan worden door een paar bomen om te kappen en gebruik te maken van moderne zettechnieken? Weer eens dat akelig onnadenkende gedweep in een al te Amerikaans boek.]

[De onnadenkendheid begint al met de groep waarover hij het wil hebben. Hij rekent tot de jeugdige bestrijders niet de conservatieve jeugd, maar ook niet de politiek actieve zwarte of witte jongeren, en ook niet de Europese jeugd. Het is werkelijk ongelooflijk.]

[De groep die overblijft is die van de Amerikaanse witte middenklassen-jongeren die zich tegen de hele technocratische maatschappij verzetten en er niets meer van willen weten. Dat zijn die jongeren die tegen het gezag van hun ouders en alle bestuurders in opstand komen, naar roesmiddelen grijpen en naar romantische 'natuurlijke' leefwijzen terugkeren (vrijen op een heuvel in het park onder invloed van hasj, en met een boek van een of andere oosterse of westerse goeroe in de hand).]

[Hij moet me toch eens vertellen hoe het dan zit met de alom bekende egotripperij in dat wereldje. Kinderen uit een luxe situatie, kinderen die alleen nog maar willen doen waar ze zin in hebben en geen verantwoordelijkheid willen dragen voor de maatschappij omdat die zo veel eisen aan hen stelt. Ongeacht de waarde van de kritiek in de tegencultuur op allerlei maatschappelijke gegevenheden, zag je daar in die beweging toch meteen al enorm veel meeloperij en gemakzucht en egoïsme en oppervlakkigheid. Vandaar dan ook dat zo veel van die mensen uit de tegencultuur later net zo conservatief deel uitmaakten van het maatschappelijke establishment als hun ouders: tegen de erfenis zullen ze wel geen bezwaar gehad hebben.]

[Het gaat dus niet om de inherente maatschappijkritiek. Natuurlijk was en is de maatschappij eenzijdig technocratisch en bureaucratisch en instrumenteel-rationeel en erotiekvijandig en zo voort. Maar de tegencultuur heeft daaraan niets weten te veranderen, niets willen veranderen, omdat men het daar interessanter vond om te doen alsof die maatschappij niet meer bestond.]

[Nee, dan heb ik - ondanks bezwaren tegen allerlei vormen van dogmatisme en eenzijdigheid - toch meer sympathie voor de Black Power-jeugd die zich verzette tegen de schandalige achterstelling van alle zwarte mensen in de VS, dan heb ik meer sympathie voor de Europese jongeren die probeerden politieke strijd te voeren tegen die technocratische maatschappij, ook al mislukte dat om voor de hand liggende redenen. Die waren zich in ieder geval in grote lijnen bewust van hun verantwoordelijkheid, niet puur voor zichzelf, maar voor de zwarte mensen, voor de arbeiders, voor iedereen die in deze samenleving het slachtoffer dreigt te worden, voor het milieu, de vrede.]