Algemeen Jacques Ellul Günther Anders Lewis Mumford Herbert Marcuse Andrew Feenberg Wiebe Bijker Algemeen Luddieten Wapentuig als voorbeeld Transport Radio en televisie Internet Artificiële intelligentie Algemeen Hypermedia en hypertext Informatieovervloed Privacy Spionage, inlichtingendiensten Cyberoorlog Hackers Algemeen Het schrift Boeken en tijdschriftenWat ik boeiend vind is dat Haarmann kijkt vanuit het perspectief van het overdragen van informatie tussen mensen waarvoor door de eeuwen heen allerlei technieken zijn bedacht.
Hij ziet de verschillende vormen van schrift als één techniek met een duidelijk inherente ontwikkeling naar het meest succesvolle schrift: het alfabetische schrift.
Natuurlijk zijn de schrifttechnieken van groot belang geweest en nog van belang voor de ontwikkeling en mogelijkheden van een cultuur, net als de technieken voor het bewerken van grond en het telen van vee, het verbouwen, bereiden en bewaren van voedsel, het hanteren van vuur, het maken van potten, het produceren van wapens, het in elkaar zetten van feestelijke versieringen. en dergelijke. Maar uiteraard zijn er vele andere manieren om informatie over te dragen.
Daarom idealiseert Haarmann de schrifttechnieken niet. Integendeel. In zijn Inleiding begint hij al met een prachtige kritiek op allerlei vooroordelen over het schrift. Het schrift vormt een techniek die zo overgewaardeerd wordt dat van de ene kant het gesproken woord en de mondelinge overlevering van verhalen (orale traditie) te kort gedaan worden en van de andere kant vergeten wordt dat er ook allerlei andere manieren zijn om gedachten mede te delen of informatie over te brengen. Op p.17/18 staan alle vooroordelen over de ontwikkeling van het schrift op een rij die Haarmann expliciet of impliciet zal bestrijden (zoals dat het schrift 'uitgevonden' is, en wel allereerst in Mesopotamië, waar bijvoorbeeld The Times Atlas of World History nog van uit blijkt te gaan; en vele bekende opvattingen meer).
Harald HAARMANNDit boek is een compendium van de ontwikkeling en verbreiding van alle vormen van schrift in de wereld.
In kort bestek een paar belangrijke begrippen en indelingen.
Afbeeldingen die informatie moeten overbrengen en sterk gebonden zijn aan wat men zag in de natuurlijke omgeving, vindt men het eerst, bv. in het noorden van Rusland, op de stenen en rotsen in Scandinavië, in de grotten in Zuid-Europa.
Het idee er achter is hetzelfde als bij de afbeeldingen van vandaag de dag:
"Dabei ist das Grundprinzip der Informationsfixierung jeweils das Gleiche, es geht um Bildmotive und Bildsequenzen als ein mnemotechnisches Mittel in selbständiger Funktion, ohne daß die geschriebene Sprache beteiligt sein muß.
Dies schließt wiederum nicht aus daß Schrift beteiligt sein kann, wie dies bei vielen skandinavischen Bildsteinen der Fall ist.
Die Bildtechnik als solche funktioniert allerdings unabhängig von Sprache, ebenso wie sie unabhängig ist vom Material oder der Art des Bildträgers (z.B. Felsen im Vergleich zu Papier)."(37)
De informatie in een afbeelding is zeer compact en de verbinding met uitdrukkingen van de taal zeer diffuus. Voor de overdracht van de in afbeeldingen opgeslagen informatie, wat in veel gevallen direct moest gebeuren, zoals bij het overbrengen van boodschappen of bij het reciteren van sacrale formules, is daarom een goed geheugen nodig van de betekenis van afbeeldingen samen met een uitgebreide kennis van de traditie en daarnaast van een sterk ontwikkeld vermogen de informatie in het beeld te interpreteren en om te zetten in een verhaal. Je kunt hier al van decoderen spreken. Vaak was dat dan voorbehouden aan speciale mensen zoals medicijnmannen, priesters, en bestuurders.
Men kan deze techniek als een verdere uitwerking van de afbeeldtechniek zien. Het gaat net zo goed om mnemotechniek, wat trouwens ook nog geldt voor het alfabetische schrift. Maar nu wordt de inhoudelijke informatie gekoppeld aan een vaste abstracte afbeelding die figuratief de associatie oproept naar de bedoelde informatie.
Hoewel de afbeelding uiteindelijk zo abstract en gestileerd gemaakt wordt dat de relatie met het beeldmateriaal uit de omgeving onduidelijk is en men de sleutel moet kennen om de juiste inhoudelijke associatie te kunnen maken. Een (meer of minder figuratief resp. gestileerd) rad symboliseert bv. de zon. Vooral belangrijk is de verbinding van afzonderlijke symbolen in specifieke reeksen.
"Denn aus der Kombination von Einzelsymbolen erwächst die Flexibilität, den Inhalt von Einzelinformationen zu assoziieren und Informationsketten sinnvol zu gliedern. Auch nimmt das Maß an Informationen zu, die man auf diese Weise bewältigen und fixieren kann."(53-54)
Voorbeeld vormt de weergave van aantallen in symbolen. Daarom is via de symbooltechniek meer gedetailleerde informatie mogelijk dan via de afbeeldtechniek.
In feite werken moderne symboolsystemen ook zo, zoals blijkt uit het simpele combineren van punten in morse, braille, ponskaarten en uit de reeksen combinaties van nullen en enen bij het verwerken van elektronische informatie met computers. Het decoderen naar de alledaagse taal toe is alleen mogelijk wanneer men de sleutel kent. Wat overigens nog vaak voorbehouden is aan een klasse van deskundigen.
In het verleden is het gebruik van symbolen in eerste instantie sacraal (in tegenstelling tot het bekende vooroordeel), en pas later praktisch-administratief (voor regeerders en handelaren). Het eerste bekende sacrale symboolschrift is aangetroffen op de Balkan (en dus niet in Soemerië). Conclusie over de functie van het schrift op p.113.
Symbolen kunnen ook meer specifiek woorden (in plaats van hele gedachten) uitdrukken onafhankelijk van de klank van die woorden. Men spreekt dan van logografische tekens.
Maar men gaat er in de ontwikkeling van het schrift steeds meer toe over symbolen / tekens te koppelen aan de geluidsstructuur van de gesproken taal, en wel op verschillende manieren. Men spreekt dan van fonografische tekens.
Zie het schema op p. 147: na de techniek van de afbeelding ontstaan er logografische schriftvarianten (de pictografische symbolen; de ideografische symbolen die nog een hele gedachte kunnen uitdrukken; en de abstraktlogografische symbolen die voor een woord staan), en daarna weer fonografische varianten (het segmentaalschrift dat consonantengroepen weergeeft; het syllabische schrift dat lettergrepen uitdrukt; en het alfabetische schrift dat een letter koppelt aan elke afzonderlijke geluidsstructuur van een gesproken taal).
Dat gaat gepaard met een steeds verdergaande vermindering van het aantal schrifttekens, wat de efficiëntie en de flexibiliteit van het schrift bevordert.
[Volgt een uitgebreide beschrijving van de vele ontstane en vaak weer verdwenen schriften, die ik boeiend vind maar niet wil weergeven. Het is ongelooflijk hoeveel manieren er zijn om informatie schriftelijk vast te leggen!]