(7) Voorwoord [Herman Vuijsje]

"‘En nu… de moraal!’ Het is nog niet zo lang geleden dat een zanger of acteur aan het eind van zijn smartlap of leerstuk zijn stem verhief om het hooggeëerd publiek voor te houden welke lering daaruit moest worden getrokken. Dat ze zich niet zouden vergissen en op eigen houtje aan het interpreteren zouden slaan.
Het is nog niet zo lang geleden, maar het lijkt een eeuwigheid. Wat we goed of verkeerd vinden, maken we tegenwoordig zelf wel uit. En die les is lang niet meer zo eenduidig als voorheen. Sterker nog: morele bevlogenheid is een beetje in het verdomhoekje terechtgekomen.(...)
Een moralist laadt de verdenking op zich een zwart-witoordeel te willen vellen in een wereld vol grijstinten. En, nog erger, een ander te willen vertellen wat hij moet doen. Dat is zonder meer onbehoorlijk in een land waar men elkaar, zoals in het beroemde Postbankliedje uit 1996, ‘niet de wetten voorschrijft’ maar ‘in zijn waarde laat’." [mijn nadruk] (8)

[Vuijsje mag die dingen zeggen, want hij geeft aan dat hij precies zo'n moralist is zoals beschreven.]

"Goede verhalen zijn niet zwart-wit, vindt ook Ellen ter Gast in dit boek. Sprookjes en romantische films met een geheid happy end – dat ook een overwinning van het goede betekent – zijn uit de tijd. Ambiguïteit moeten we hebben in een verhaal, het moet knagen, je uit je morele comfortzone halen en daarmee uitnodigen tot reflectie.
Tussen dader en slachtoffer loopt vaak maar een dunne lijn, in dat opzicht gaat de schrijfster enthousiast mee in de nu toonaangevende opvatting.(...)
Ellen vindt ook dat de kwaliteit van een verhaal losstaat van het morele karakter van de schepper. Zo leest zij graag de antisemiet Céline. Ook niet mee eens! Ik wil niet ontroerd worden door een kunstenaar die heulde met de nazi’s. Of over de menselijke zijnsvraag nadenken aan de hand van een filosoof die het onmenselijke propageerde."(9-10)

"Maar ik, oude moralist, ben een uitzondering. Veel mensen hebben tegenwoordig sympathie voor schurken, constateert Ellen terecht. En ze gaat de uitdaging aan de oorzaken van die sympathie te onderzoeken."(10)

[Allemaal met de nodige ironie geschreven. Vuijsje vindt haar uiteraard best goed, anders zou hij zijn naam niet verbinden aan het boek. Ik vind het leuk wat hij over moralisme zegt, ik ben net zo'n moralist als hij.]

(11) Hoofdstuk 1 - Verslaafd aan verhalen

"Thema’s als liefde, vriendschap, trouw, intrige en bedrog, in een goed verhaal komt het allemaal aan bod."(12)

[Dat is dus een waardeoordeel, het is wat zij goed vindt. Wij zijn verhalen vertellende dieren, ze koppelt het aan de hersenen. Wat betekent het dat we in verhalen denken. Wat een onzin.]

"Een grote uitdaging vormt de kern van een goed verhaal. Zonder probleem geen verhaal."(14)

[Idem. Het is maar wat je een probleem noemt.]

"In onze verhalen openbaart zich wat wij ergens van vinden. Het is niet voor niets dat we spreken over de ‘moraal van het verhaal’.
In het overgrote deel van de verhalen die we elkaar vertellen, is de moraal vrij simpel. In de meeste films en series die we kijken en de boeken die we lezen, overwint de ware liefde, komt de waarheid boven tafel en zegeviert het recht."(17)

"De bad guy, een figuur zoals J.R. Ewing is evident slecht. En de good guy, Bobby, is evident goed [dat zijn allebei karakters in de aloude tv-serie Dallas - GdG]. Dit soort verhalen weerspiegelt onze morele overtuigingen. Ze gaan over belangrijke waarden in onze cultuur, zoals rechtvaardigheid, eerlijkheid en ware liefde. Door het keer op keer te herhalen wordt de juistheid van deze overtuigingen verder bevestigd. Zo dragen verhalen bij aan het vormen van een collectief moreel bewustzijn."(18)

[Precies en dat is een groot goed. No pun intended.]

"De ‘happy end’-verhalen stellen onze morele waarheden niet op de proef. Ze bevestigen deze. Ze zetten ons niet aan tot denken. Echter, dit soort fijne verhalen hebben doorgaans niet het waardeoordeel ‘goed’ of ‘literair’."(19)

[Dat zijn weer een hoop waardeoordelen bij elkaar. Waarom happy end verhalen neerzetten als moraliserend? Er zijn er genoeg die geen happy end hebben en ook moraliserend zijn vanuit duidelijke morele standpunten. Waarom moeten bepaalde morele waarheden op de proef gesteld worden? Waarom moeten we altijd denken? En vooral het laatste is lariekoek. Er zijn genoeg films of boeken of wat ook met happy ends die klassiek zijn geworden. ]

"Verhalen of films die we doorgaans wel als ‘goed’ beschouwen, hebben niet zo’n simpele boodschap. Literatuur, arthousefilms, kwaliteitsseries uit Scandinavië, we vinden ze goed omdat ze niet zwart-wit zijn, omdat er ruimte is voor ambiguïteit, omdat ze gaan over mensen die twijfelen en menselijke fouten maken zonder slecht te zijn. Zulke verhalen zetten je aan het denken. Dat kan zijn omdat ze je dwingen om sympathie te hebben voor ‘evident slechte’ mensen zoals de serial killer Dexter, de drugshandelaren in The Sopranos en Breaking Bad. Echt goede verhalen halen je uit je comfortzone. Ze laten zien dat goed en fout vaak geen zwart-witkwesties zijn en dat het goede niet vanzelfsprekend overwint."(19)

["We"? Spreek voor je zelf, het zijn jouw waardeoordelen. En als je sympathie hebt voor karakters als Dexter, tja, dan heb je waarschijnlijk last van dat 'echte kerels'-syndroom waaraan zo veel vrouwen lijden. De films / series die erna genoemd worden zijn boeiend en hebben een moraal, ook al loopt het niet goed af voor de hoofdpesonen. Daar doelde ik hiervoor op. Maar je kunt The Crimson Petal and The White toch onmogelijk op één lijn zetten met Dexter, echt ... ]

Over de film Indecent Proposal:

"Jammer genoeg koos de regisseur voor een zoet staartje. De film loopt ‘goed’ af. In de laatste scène vinden David en Diana elkaar weer. De film leunt op twee boodschappen: ‘liefde is niet te koop’ en ‘ware liefde overwint’. Die laatste scène doet wat mij betreft afbreuk aan het verhaal. Ik vind het een heel ongeloofwaardig einde. Het klopt niet. Maar waarom eigenlijk niet?"(22)

[Niet erg zinvol, die persoonlijke waardeoordelen, als je vragen stelt die je niet eens beantwoordt. En dan al die tegenstrijdigheden. De auteur geloof niet in "kunst als instrument"(24) - dus bedoeld om een moraal / een boodschap uit te dragen -, maar zegt daarvoor zelf hoe zinnig het zou zijn als ouders samen met hun kinderen naar de serie 13 reasons why zouden kijken. ]

"In onze huidige tijd vormen internet en sociale media een uitdaging. Het wordt steeds moeilijker om onderscheid te maken tussen verzonnen en waargebeurde verhalen. Het is veelzeggend dat we ijveriger zijn in het verspreiden van nepnieuws op sociale media dan in het verspreiden van echt nieuws. Het gaat er niet om of het waar is, maar of het een goed verhaal is. Onze fantasie doet de rest. In ons hoofd maken we de verhalen en hun hoofdrolspelers echt."(27)

["We"? Ik zit niet op sociale media. En als dat steeds moeilijker wordt, zou het dan geen goed idee zijn om de sociale media vaarwel te zeggen of anders te reguleren? En zouden "we" mensen dan niet uit alle macht moeten leren om kritische vragen te stellen - als: welke bronnen liggen hier aan ten grondslag? is wat beweerd wordt controleerbaar? en zo verder - en om onderscheid te maken tussen dat wat waar is en dat wat niet waar is in plaats van te blijven hangen in de postmoderne opvatting dat alles niet meer dan een verhaal is?]

"Dat betekent dat we steeds kritischer moeten kijken naar de verhalen. Die van anderen, maar ook die van onszelf. Er is meer behoefte aan duiding. Ethische vraagstukken vormen vaak het thema van een verhaal. Omgekeerd kleuren de verhalen het publieke debat. We praten over de boeken die we lezen en de films die we kijken. Het is de taak van filosofen zoals ik om die verhalen kritisch te bekijken. Welke lessen kunnen we leren? Hoe is mijn eigen moraal gevormd door verhalen? Waarom interpreteren we verhalen op een bepaalde wijze? Is een andere interpretatie ook mogelijk?" [mijn nadruk] (30)

[Precies en dat had al lang moeten gebeuren. Maar blijkbaar zijn de volgende hoofdstukken daar voor bedoeld. Dat ze het wil hebben over 'helden en schurken' geeft al wel meteen te denken.]

(32) Hoofdstuk 2 - In den beginne

Over het Paradijsverhaal uit de bijbel. Over het verhaal van Pinocchio en de blauwe fee. Over The Matrix-films.

"Wie kent het verhaal niet? Het verhaal van Adam en Eva in het paradijs. Wat moet het daar saai zijn geweest. Alles was immers perfect. Die twee leefden daar zorgeloos en verveelden zich, neem ik aan, te pletter."(32)

[De auteur gaat gewoon verder met haar waardeoordelen. Volmaakt is saai en vervelend.]

"Door de verhalen van niet-witte Nederlanders over witte privileges ontdekte ik dat ook ik onbewust mensen discrimineer. Ieder mens, elke samenleving, heeft blinde vlekken. (...) Ik ben de aanjagers van de Zwarte Piet-discussie dankbaar dat ze me bewust hebben gemaakt van een blinde vlek. Ze deden het waarschijnlijk omdat ze zich, net als ik, niet bewust waren van hun blinde vlek. Dat ze daar eerlijk voor uitkomen, dat ze dat hardop durven te zeggen, is wat hen tot morele helden maakt. Waarom doen anderen daar zo moeilijk over? Ik denk omdat het, en ik ‘leen’ hier graag de term van Al Gore, om ongemakkelijke waarheden gaat."(46)

[Misschien omdat het om gemakkelijke onwaarheden gaat? Ja, zelfs 'niet-witte Nederlanders' hebben blinde vlekken. Wat een politiek correct geklets. Analyseer het probleem dan en kom met argumenten.]

"Wat we ervaren als een ongemakkelijke waarheid verandert in de tijd. Er zullen altijd nieuwe waarheden bij komen die ons verwarren, verontrusten of ontregelen. Andere waarheden verliezen impact."(49)

[En dat voortdurend praten over waarheden - in het postmoderne meervoud dus - is ook gemakzuchtig.]

"Angst is de belangrijkste drijfveer om geen grenzen te verleggen. Om dingen liever te laten zoals ze zijn. Om niet op zoek te gaan naar alternatieve waarheden. Angst weerhoudt ons om morele moed te tonen."(53)

[Generaliserend gepsychologiseer. Angst kan net zo goed leiden tot het je ineens comformeren aan andere 'waarheden', bijvoorbeeld al de simpele angst om er bij je vriendinnen / vrienden niet 'bij te horen', de angst om niet populair te zijn, de angst dat je een gepriviligieerde blanke bent, ook als dat niet het geval is. Wat een oppervlakkig geklets.]

(55) Hoofdstuk 3 - De morele moed van Frankie Dunn

"Als iemand mij vraagt om uit te leggen wat ethiek is, doe ik dat eigenlijk altijd aan de hand van het verhaal van Frankie Dunn, de bokscoach van Maggie Fitzgerald in de film Million Dollar Baby."(55)

[Dat is vanwege het morele dilemma, later in de film, over eventuele hulp bij zelfdoding.]

"De film is geen pleidooi voor euthanasie. Het is een uitnodiging om over de kwestie na te denken."(72)

[Dit is een goed hoofdstuk. Het heeft meer diepgang dan alles hiervoor.]

(75) Hoofdstuk 4 - Moraal zonder God

"Zowel Eva als Frankie Dunn hadden met Hem te maken: God. In een boek over ethiek en verhalen over het goede handelen kun je niet om Hem heen. Dat is duidelijk. Hij staat immers voor het goede. Hij is zowel de meest bekende als de meest onzichtbare hoofdrolspeler van het grote verhaal. Iedereen weet wie Hij is. Niemand heeft Hem ooit ontmoet. Volgens sommigen hebben we God, of het idee van God, nodig om goed te kunnen zijn."(76)

[Dit is nu al de zoveelste keer dat de auteur dat zinloze woord "god" gebruikt. Waarom doet ze dat? Je kunt heel goed om god heen, we hebben geen god nodig om goed te handelen, dat is zo'n open deur, waarom nog aandacht besteden aan die kwestie? En even min hebben we de evolutionaire biologie nodig om moraal te onderbouwen.]

Bespreking van die kwestie in de tv-serie True Detective.

"Moraal zonder God is prima mogelijk. Er zijn gelovigen genoeg die dingen doen die ik immoreel vind. Ik kijk liever naar iemands daden dan naar zijn religieuze overtuigingen, zijn woorden. Als het gaat om de juistheid van de moraal, heeft het meer zin om naar de inhoud van de moraal te kijken, dan ons druk te maken over de oorsprong van de moraal."(90)

[Waarvan akte.]

(96) Hoofdstuk 5 - Onze liefde voor bad guys

[De titel van dit hoofdstuk deugt al niet. Hoezo "onze"? Verwijst dat naar alle vrouwen van middelbare leeftijd die op echte mannen vallen? Het is opvallend dat er in dit hoofdstuk alleen maar sprake is van mannen. Waar zijn de "bad-ass girls"?]

"Mijn favoriete bad guy is en blijft nog steeds J.R. Ewing uit de eerdergenoemde serie Dallas."(97)

[Dat een 'bad guy' je favoriet kan zijn zegt alles.]

"Bad characters hebben een hoge amusementswaarde. Waarom eigenlijk? Waarom vinden we het zo leuk om naar slechte mensen te kijken? Dat we gefascineerd zijn door slechte mensen en de slechte dingen die zij doen, blijkt wel uit het dagelijkse televisieaanbod. Het gemiddelde aantal kogels en lijken dat we kunnen tellen op een willekeurige avond commerciële televisie, zegt genoeg. Iedereen zal het beamen. In vergelijking met onze alledaagse werkelijkheid worden we in de verhalen die we lezen en kijken overladen met disproportioneel veel geweld en narigheid. Waarom is dat zo? Waarom genieten we zo van schurken- en boevenverhalen? Seriemoordenaars, psychopaten, bankovervallers, fraudeurs, corrupte zakenlieden en dito beursvloerhandelaren, ga zo maar door. Hoe slechter hoe beter. Wat hebben we toch met deze bad guys?" [mijn nadruk] (98)

[Opnieuw dat generaliserende "We" vol met persoonlijke waardeoordelen ... Ik heb helemaal niets met alles wat hier benoemd wordt.]

"Bad guys horen bij onze cultuur. Ze spelen de hoofdrol in onze gemeenschappelijke verhalen. Neem Gordon Gekko uit de film Wall Street. Een van mijn andere favoriete bad guys."(99)

[Weer van die beweringen die nergens op slaan. Gemeenschappelijke verhalen? Wat zijn dat? En 'bad guys' horen niet bij de 'cultuur', maar bij een specifieke mediacultuur, namelijk de Amerikaanse, waarin kapitalistische waarden als competitie en winnen - maakt niet uit ten koste van wie of wat - centraal staan en die in Nederland en veel andere landen krtiekloos overgenomen wordt. Genoemde film is daar een afspiegeling van. Iemand met het hart op de goede plaats - ja, dat is een normatief oordeel - kan geen sympathie opbrengen voor de graaiende kereltjes en op succes van mannen trippende vrouwtjes waar die film vol mee zit. Het enige goede aan de film is dat Gekko en consorten op hun bek gaan. Anders had hij ook niet gemaakt hoeven worden, aangezien we de inhoud ervan al dagelijks om ons heen kunnen waarnemen. TerGast maakt wel duidelijk dat het hier gaat om mensen zonder geweten, ze maakt niet duidelijk waarom mensen zonder geweten haar favorieten zijn.]

"De grote populariteit van (of fascinatie voor) deze personages laat zien dat we er misschien een dubbele moraal op na houden."(104)

[Misschien? ]

"Deze drie heren [Ter Gast heeft het ook nog over Underwood in de tv-serie House of Cards - GdG] zijn zonder twijfel bad guys. Ze verrijken zichzelf ten koste van en zonder rekening te houden met anderen. Ze hebben ongebreidelde lust naar macht en geen moraal. Dat vinden we niet goed. Tegelijkertijd hebben we enorme bewondering voor dit soort mannen. In onze cultuur ben je gaaf als je rijk en succesvol bent. Mannen met macht hebben een enorme aantrekkingskracht. Ze zijn fascinerend, ze zijn indrukwekkend. Het zijn mannen tegen wie we opkijken." [mijn nadruk] (105)

[Weer dat domme "we" en een reeks even domme beweringen waarvoor elke onderbouwing ontbreekt. ]

"Daarin schuilt de diepere boodschap van dit verhaal. Dit kan iedereen overkomen. In ieder van ons schuilt een potentiële slechterik. We hebben het niet altijd door."(107)

"Als het om moraal gaat, is de mens primair een kuddedier."(110)

[Idem. Op alle genoemde experimenten - The Lucifer Effect, The Third Wave / Die Welle is enorm veel kritiek gekomen. En de suggestie is dat 'mensen nu eenmaal zo zijn', wat niet zo is.]

"Het experiment onthult een nogal ongemakkelijke waarheid. Namelijk dat we allemaal slechte mensen kunnen worden, vrij gemakkelijk zelfs. Het enige wat we nodig hebben is een verkeerde omgeving. Deze twee waargebeurde experimenten laten zien hoe doodgewone mensen vrij gemakkelijk tot ‘slecht’ gedrag kunnen vervallen als zij in een ‘verkeerd’ systeem worden geplaatst."(115)

[Postmoderne aanhalingstekens lossen het probleem niet op, namelijk dat er hier gegeneraliseerd wordt zonder goede analyse. Waarom je concentreren op slecht gedrag, waarom je niet concentreren op mensen die zelfs in de meest bizarre omstandigheden te voorschijn komen met goed gedrag - solidair, behulpzaam bijvoorbeeld. Vanwaar die fascinatie met slecht gedrag?]

"Hoe verleidelijk het ook is om alle aandacht te richten op de bad guys, het is zinvoller om ons te richten op de perverse systemen dan het aanwijzen van een zondebok."(116)

[Nou, het zou fijn zijn als Ter Gast dan de daad bij het woord zou voegen - gezien alle aandacht voor de 'bad guys' in dit boek. Bovendien is dit geen tegenstelling: zowel de 'bad guys' als de 'perverse systemen' moeten aangepakt worden. Het gaat niet om het aanwijzen van zondebokken, het gaat om het aanwijzen van gedrag dat niet deugt in samenhang met systemen die niet deugen. ]

"Het gaat niet om de rotte appels maar om de rotte mand. Die rotte mand, dat zijn wij met zijn allen."(118)

[Dat is dus een schijntegenstelling. Ook in het citaat van Zizek. En wat is "wij met zijn allen"? Vaag. Het zegt niks.]

[Het hele hoofstuk geeft geen antwoord op de vraag waarom "we" - Ter Gast zelf - een fascinatie hebben voor de genoemde "bad guys". Het is ook typisch dat het hier alleen over mannen gaat.]

(118) Hoofdstuk 6 - Revolverhelden

Over de Dirty Harry - films.

"De blik in de ogen van Eastwood. Het is de blik van een man die weet wat hij doet. Callahan twijfelt niet. Hij is een man die voor niets en voor niemand angst heeft. Het contrast met zijn tegenstanders is groot. De boeven die hij onder schot houdt, sidderen van angst. Terecht, want Callahan knalt ze genadeloos af. Het zijn die kleine details die benadrukken hoe cool hij is.(...) Callahan is onverschrokken. Hij gaat recht op zijn doel af. Hij kent geen angst. Hij toont geen spijt als hij een kogel afvuurt."(121)

[Zo'n man vindt Ter Gast dus cool. Erg feministisch ook. Het idealiseren van al die typische stoere mannen lijkt me bepaald niet in het voordeel van vrouwen.]

"Helden zijn belangrijk voor ons. Ze hebben een belangrijke maatschappelijke functie. Ze spelen een belangrijke rol in het handhaven van de morele orde. Grofweg zijn er twee typen helden te onderscheiden. Zij die ten strijde trekken tegen de heersende moraal. Een moraal die in hun ogen corrupt of onrechtvaardig is. En zij die ten strijde trekken tegen een gebrek aan moraal. Helden zijn vaak onnavolgbaar, toch hebben ze een voorbeeldfunctie. Ze doen belangeloos iets goeds voor de rest van ons. Wat is dat voor een figuur? Wat zijn de kenmerken van een held?" [mijn nadruk] (124)

[Daar gaan we weer ... ]

"Mijn favoriete zwijgzame held is Rambo, uit de film First Blood, een cineastisch hoogtepunt uit de jaren tachtig van de twintigste eeuw, gespeeld door Sylvester Stallone."(125)

[Idem. ]

"Tot slot, de meeste helden zijn volstrekt humorloos. Waarom eigenlijk? Waarom zijn dit soort helden zo vervelend of ongelooflijk saai? Het antwoord is simpel: ze hebben geen inhoud. Het zijn personages met wie we ons totaal niet zouden kunnen of willen identificeren. Stel dat we ze op straat zouden treffen, ik denk niet dat we een zinnig gesprek met ze zouden kunnen voeren."(127)

[Waarom dan het gedweep met dit soort mannen? Want weer gaat het alleen over mannen.]

"Het grootse bezwaar dat ik heb tegen mannen als Harry Callahan (of de gespierde domme variant met machinegeweer zoals Rambo uit First Blood) is dat ze niets veranderen aan de systemen die het onrecht voortbrengen. Het is altijd dweilen met de kraan open. Ze doen eigenlijk alleen aan symptoombestrijding. Ze maken de wereld er niet beter op."(137)

[Dit is een foute inschatting. Ze bevestigen juist de bestaande maatschappelijke systemen met hun wapens en mannetjesgedrag en hun weigering zich voor hun gedrag te verantwoorden.]

"Probleem van helden als Dirty Harry is dat ze een te simpele weergave geven van de realiteit, de problemen en dus ook de oplossingen voor die problemen. Dat kan vergaande gevolgen hebben.(...) Dit soort helden lost de echte problemen niet op. Met Walt Kowalski heeft Eastwood een enorme ontwikkeling gemaakt. Maar ook hij blijft aan de buitenkant van het systeem. Hij blijft daarmee een stereotiepe held. Die stereotiepe held van het witte doek is aan vervanging toe.(138 en 140)"

[Nee echt? Ga weg, joh ... ]

(140) Hoofdstuk 7 - Helden van vandaag en morgen

"We hebben juist behoefte aan verhalen die ons helpen onze morele kaders te verrijken en ons leren minder zwart-wit te denken. Verhalen die laten zien dat het zinvoller is om belangstelling te tonen en minder verwijt. Waar figuren in acteren die het gesprek aangaan in plaats van de ander uit te sluiten."(142)

[Precies. Maar waarom dan dat hele ergerlijke verhaal in de hoofdstukken hiervoor vol met positieve waardeoordelen over stoere mannen?]

"Het moge duidelijk zijn dat mijn helden een ander karakter hebben dan Dirty Harry en Walt Kowalski."(142)

[You could have fooled me! Nee, dat is juist helemaal niet duidelijk.]

"Verder wil ik graag het belang van typische vrouwelijke aspecten van de hedendaagse held benadrukken. Een vrouw is niet alleen kwetsbaar en zorgzaam, zij is net als de Eva-figuur, nieuwsgierig en onderzoekend. Ze durft te experimenteren. Je hoeft echt geen vrouw te zijn om deze vrouwelijke aspecten in je te hebben. Frankie Dunn was zorgzaam en onderzoekend. Hij was echt een man, een vaderfiguur voor Maggie." [mijn nadruk] (143)

[Wat een dubbele bodems hier. En waarom in het vervolg Netflix als leidraad en niet allerlei andere bedrijven die films en series streamen? Zo populair, brrr.]

"Een morele held is iemand die zijn best doet en bereid is zichzelf en zijn ideeën ter discussie te stellen. Iemand die begrijpt dat we leven in een complexe wereld, waarin niemand de waarheid in pacht heeft. Iemand die altijd het gesprek durft aan te gaan. Die geen geweld gebruikt, maar vragen stelt. Waarom doe je dat? Hoe zit het? Die zich niet blind aan de regels houdt, maar openlijk bespreekt wanneer de regels volgens hem of haar rechtvaardig zijn en wanneer niet. Want zo duidelijk is dat niet altijd."(144)

[Maar de hamvraag is: waarom zouden we morele helden moeten hebben? Moeten die god vervangen of zo? Het hele idee "held" is grondverkeerd. Volgt de bespreking van de ene tv-serie na de andere, met - goh - ook vrouwelijke personen die opvallen.]

"Deze vier verhalen en de eindeloze gesprekken tussen detectives Hart en Cohle uit True Detective bieden me meer inzicht in ethiek en moraal dan een hele kast vol filosofieboeken. Ze brengen actuele thema’s uit onze huidige maatschappij naar voren. Ze gaan over ethische vraagstukken waarop geen zwart-witantwoord is te geven. In al deze voorbeelden geldt: er is geen goed en er is geen fout. Het zijn gesprekstarters."(163)

[Natuurlijk is er wel een goed en een fout. Dat is ook een heel andere bewering dan de bewering dat er geen zwartwitantwoorden zijn op morele vragen. Absolutisme zowel als relativisme zijn te gemakkelijk.]

(163) Hoofdstuk 8 - Morele moed in praktijk

"Omdat zowel de moraal als de wereld waarin we leven, veranderlijk zijn, zullen we altijd gesprekken moeten blijven voeren over onze morele opvattingen. Ieder mens, iedere generatie, ieder volk, of groep van gelijkgestemden moet zijn moraal telkens weer opnieuw ontdekken en herijken. (...) Met deze eerste stelling over de veranderlijkheid van de moraal hangt de tweede stelling van mijn betoog nauw samen. Dat is de stelling dat het goede geen absoluut gegeven is ergens out there, maar een menselijk construct. Het goede is iets wat wij mensen samen bedenken. Ons concept van het goede is het resultaat van een continu intersubjectief proces."(165)

[Ook weer te gemakkelijk en postmodern. Absoluutheid ontkennen is één ding, daar kan ik goed mee leven, maar als iets als moraal een menselijk construct blijkt te zijn beginnen juist de problemen. Het is ook niet "iets wat wij mensen samen bedenken", wat een vaagheid, het is er al als we geboren worden, we groeien er in op, we worden gesocialiseerd, en het is een hels karwei om je daar van los te maken. Daarnaast is relativisme - de 'whatever'-houding - ook de dood in de pot. De "Zeven richtlijnen voor morele moed en wijsheid in lastige situaties" verderop in het hoofdstuk zijn goed bedoeld, maar ook niet helemaal juist. Niet alle moraalridders denken zwartwit, dogmatisch, absoluut. Op andere punten heb ik eerder al commentaar geleverd.]

"Openlijk twijfelen, onderzoek doen naar je eigen overtuigingen, je verdiepen in de verhalen van anderen en zoeken naar creatieve oplossingen voor morele dilemma’s, deze dingen kun je leren! Misschien niet uit filosofieboeken, maar wel door het lezen van en kijken naar verhalen. Voor het ontwikkelen van morele wijsheid is een avond Netflix kijken en later met vrienden erover praten daarom zinvoller dan het werk van dode filosofen te lezen."(183)

"Goede verhalen sluiten in tegenstelling tot abstracte theoretische verhandelingen van filosofen goed aan op onze belevingswereld. Goede verhalen helpen ons bij het levendig houden van ons morele bewustzijn. Doordat we opgaan in een verhaal ervaren we het echt. De dilemma’s waarvoor de personages staan, zijn invoelbaar."(185)

[Mij lijkt dat je dat ook kunt leren uit filosofieboeken, het hangt er gewoon van af hoe praktijkgericht en hoe stimulerend de filosofen die ze schrijven zijn voor de lezer. Kant is op dat punt waarschijnlijk niet het beste voorbeeld, nee. Maar er zijn vele andere. En ja, je kunt ontzettend gestimuleerd worden door de verhalen in romans of films of tv-series. Maar ik ben toch sceptisch over gesprekken erover met vrienden. Wordt daar goed gepraat en gedebatteerd en geargumenteerd? Hoeveel diepgang hebben die wanneer de deelnemers aan die gesprekken zoals zo vaak vervallen in dat simpele 'dat vind jij, ik vind iets anders'? Lijkt me lastig.]