Algemeen Jacques Ellul Günther Anders Lewis Mumford Herbert Marcuse Andrew Feenberg Wiebe Bijker Algemeen Luddieten Wapentuig als voorbeeld Transport Radio en televisie Internet Artificiële intelligentie Algemeen Hypermedia en hypertext Informatieovervloed Privacy Spionage, inlichtingendiensten Cyberoorlog Hackers Algemeen Het schrift Boeken en tijdschriftenIncididunt nisi non nisi incididunt velit cillum magna commodo proident officia enim.
Stephen WALKERShockwave is van de Engelse film- en documentairemaker Stephen Walker. Het boek gaat over de Amerikaanse atoombommen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki.
[Ik las zijn boek om beter op de hoogte te raken van de achtergronden en feiten.]
Zijn goed geschreven verhaal over de laatste fase in de Tweede Wereldoorlog is gebaseerd op uitgebreide interviews met ooggetuigen, betrokkenen, en deskundigen in de Verenigde Staten en Japan. Hij concentreert zich in de weergave van de gebeurtenissen op de drie weken voordat en de dag nadat de eerste bom werd afgeworpen: het verhaal loopt van 15 juli 1945 tot 18 uur volgend op 6 augustus 1945, de dag van het bombardement op Hiroshima.
[Walker's boek gaf me te denken. Het bracht me in dezelfde desolate stemming als die ik 35 jaar geleden had toen ik alles las wat los en vast zat over de Tweede Wereldoorlog en over de uitroeiing van Joden, zigeuners, zwakbegaafden, en zo verder.]
[Je kunt natuurlijk allerlei vragen stellen bij oorlogen en hoe de betrokken machthebbers en volkeren zich opstellen en gedragen. Aanvaller of verdediger, vriend of vijand, oorlog betekent altijd en voor iedere gewone burger ellende, het maakt niet uit of het een burgeroorlog of een mondiale oorlog is. Behalve natuurlijk voor de machthebbers die zich ver van het strijdtoneel verschuilen in hun bunkers.]
[Oorlog stimuleert irrationaliteit en verkeerd denken. De ideologie wordt er een van 'wij zijn superieur, zij zijn inferieur'. Het ene volk of land vindt zichzelf fantastisch en ziet een ander volk of land als inferieur. Je hemelt jezelf op en sabelt de ander neer, zo simpel is dat. Je past je taalgebruik aan en hebt het over 'bleekscheten', 'nikkers', 'spleetogen, 'moffen' en 'jappen' en zo verder. Inferieure mensen, daarvoor hoef je natuurlijk geen respect te hebben, daar mag je best een bom op gooien, nietwaar?]
[Uiteraard vergeten we daarbij even na te denken over verantwoordelijkheid. Wie namen de beslissingen tot een aanvalsoorlog? En wie namen de beslissingen toen een defensieve oorlog in gang werd gezet? En waren dat rationele, weldoordachte beslissingen? Is 'vechten voor je land' niet simpelweg vechten voor de slechte beslissingen en machtspolitiek van machthebbers?]
[O, maar hoe zou je dat kunnen weten? Want diezelfde machthebbers verbergen de waarheid natuurlijk. Ze maken je via allerlei vormen van propaganda en desinformatie van alles wijs met hun leugens over 'de vijand'. Tegelijkertijd maken ze het onmogelijk voor je om hun verhalen te controleren en als leugens aan de kaak te stellen want ineens is alles 'geheim' en iets van 'nationale veiligheid' en wordt alle informatie (de media bijvoorbeeld) onder curatele gesteld. Ze hersenspoelen je net zo lang totdat je hen gelooft. Je hebt het waarschijnlijk niet eens door en schreeuwt de leuzen mee, of je nu in Duitsland, in Japan, in de Verenigde Staten, of waar dan ook leeft.]
[Het is allemaal een kwestie van gradatie. Kun je een volk verantwoordelijk stellen? Gewone mensen kun je aanspreken op hun stemgedrag bij verkiezingen, als ze in een parlementaire democratie leefden tenminste. Maar ze hebben natuurlijk niet de macht en de middelen om de koers van hun land te bepalen of om besluiten tegen te houden die desastreus zijn. Zoiets kunnen alleen politici, militaire gezagsdragers, en managers van grote bedrijven. Die moeten dus ook verantwoordelijk gesteld worden en continu aan de tand gevoeld worden om te voorkomen dat ze beslissingen nemen uit domheid, machtshonger, en/of hebzucht.]
[Het eerste dat altijd opvalt bij machtshongerige bestuurders is dat ze graag het geld van anderen uitgeven om hun plannen uit te voeren. Geen limieten als het daar om gaat! Walker schrijft over het Manhattan Project voor het maken van de atoombom:]
"More than 100,000 men and women were involved in the development and construction of the bombs. Two billion dollars of taxpayers’ money had been spent in total secrecy. (...) Over the past three years, major national reserves had been diverted to the one purpose of building this bomb."(145)
[Regeringsleiders als president Truman van de USA gedroegen zich als een klein kind toen ze wisten dat ze de beschikking kregen over een atoomwapen. Dat geeft een gevoel van macht. 'Boys and their toys' werd er later gezegd. Inderdaad. Het boek van Walker maakt dat goed zichtbaar:]
"The bomb’s power drowned every other consideration. It was highly infectious. Stimson’s assistant secretary of war, John McCloy, observed the effect with clinical precision. "The bomb," he wrote, "has stiffened both the Prime Minister and the President. After getting Groves’s report [dat de test met een atoombom in Los Alamos gelukt was - GdG] they went to the next meeting like little boys with a big red apple secreted on their persons."(113)
"Churchill was waiting expectantly for Truman outside. "How did it go?" he asked. "He [Stalin - GdG] never asked a question," replied Truman. The two men left the conference hall like a couple of schoolboys who had just pulled off a brilliant prank, quite convinced Stalin had no clue about the nature of the weapon to be unleashed on Japan."(142)
[Mannetjes en hun verpiswedstrijden. Willen winnen ten koste van alles, voortdurend in competitie met anderen, voortdurend spierballentaal, nooit kunnen toegeven dat je fout zit, nooit kunnen nuanceren of relativeren. Maar vooral ook: geen enkel gevoel voor de gevolgen van je beslissingen en handelingen voor gewone burgers.]
[Japanse bestuurders en generaals konden er ook wat van. Ook dat maakt Walker erg duidelijk:]
"Throughout that day, the Supreme Council for the Direction of the War - the Big Six, as they were known - met to discuss the declaration [de eis tot overgave na de bom op Hiroshima - GdG]. The instinct of the two army leaders, Generals Anami and Umezu, was to reject it outright. They wanted to fight, not surrender. They were still pressing for the Armageddon from which they were convinced Japan could emerge victorious, with her honor and integrity intact. The declaration held no possibilities for these men. Their training, their culture, their deepest, most ingrained beliefs were threatened by the very idea of unconditional surrender. Their vision was simple and, to themselves, glorious: victory or martyrdom. No other alternative existed."(158)
[Dat is al bijzonder kortzichtig wanneer je het puur over jezelf hebt. Maar als de gevolgen alleen voor je zelf zijn, is dat nog tot daar aan toe. Deze generaals en diverse hoge bestuurders stuurden echter met gemak de hele Japanse bevolking de ellende in. Zonder pardon. Wat een zieke ideologie van de dood houd je er dan op na! Wat een uitwas van autoritaire verhoudingen! En zonder enig gevoel van verantwoordelijkheid voor het eigen volk.]
"The choice facing the six men was stark: whether to continue the struggle or to accept the Allies’ terms and surrender. They were still arguing when an aide interrupted the meeting with the news that the second atomic bomb had just exploded over Nagasaki. The two army leaders, supported by the navy chief of staff, were still determined to fight. "Would it not be wondrous," said General Anami, the war minister, "for this whole nation to be destroyed like a beautiful flower?""(307)
[Ik vraag me werkelijk af wat er na de oorlog met die mensen gebeurd is. Zijn ze voor een oorlogstribunaal gebracht? Ik hoop het. Dat is toch wel het minste.]
[Maar de mentaliteit was in het Westen geen spat beter. Vanaf het begin - en zeker na de gelukte test in Los Alamos - was duidelijk dat de atoombom zou leiden tot een enorme destructie en grote aantallen doden onder burgers. Niemand leek daar mee te zitten, op een paar uitzonderingen na. Truman en Churchill niet, militaire leiders al helemaal niet.]
[Hitler bombardeerde burgerdoelen als Rotterdam en London. Grote verontwaardiging onder Westerse regeringsleiders. En terecht. Maar dat weerhield ze er niet van precies hetzelfde te doen door Dresden en Hamburg en Berlijn plat te bombarderen met conventionele bombardementen. Nu - met de atoombom - konden ze met één bom een hele stad platgooien ten koste van een voorspeld aantal van 70.000 doden. Het werden er alleen in Hiroshima al 140.000. President Truman van de USA zat er niet mee, maakte zichzelf zelfs wijs dat het om militaire doelen ging, wat evident niet het geval was. En dat wist hij ook.]
"And Truman himself had no wish to stop it. Not once - not then or later - did he ever suggest otherwise. He never seriously questioned the bomb's deployment since the moment Stimson first informed him of its existence immediately after he became president in April."(145)
[De uitvoerende militaire leider van het Manhattan Project, de Amerikaan Generaal Groves, zat er ook niet mee:]
"General Groves, unsurprisingly, remained an outspoken advocate for the bomb. 'I have no apologies or excuses for its use,' he said in a speech two weeks after the Japanese surrender. 'We did not start the war'."(313)
['Zij zijn begonnen!' Dat is het niveau waarop zo iemand er over nadenkt. Omdat zij met de oorlog begonnen zijn, mag jij als verdedigend land alles maar doen wat in je opkomt? Wat een plank heb je dan voor je kop.]
[Tibbets, de Amerikaanse piloot van de 'Enola Gay', het vliegtuig dat de eerste atoombom boven Hiroshima afwierp, zat er ook niet mee. Die zat al helemaal nergens mee, als hij zijn doel maar kon bereiken. Typisch, je schakelt gewoon je moreel gevoel, je geweten uit, en je hebt nergens last van:]
"It was a philosophy he practiced across the board. Within the 509th [het squadron rondom de atoombom - GdG] he employed a convicted murderer, three men who were guilty of manslaughter, and several felons. All of them had escaped from prison and had since enlisted under false names. Now they were working usefully at Wendover as technicians. None of them was aware Tibbets knew their real identities until the day he called them in and told them that if they did their jobs properly, he would give them their files after the war and a box of matches to burn them with. What counted was not their criminal record but their skills. The morality of the case did not concern him."(95)
[De Amerikaan Robert Oppenheimer - de wetenschapper die de verantwoordelijkheid droeg voor de wetenschappelijke uitvoering van het Manhattan Project en samenwerkte met Generaal Groves - zat er ook niet mee. Zijn gedrag na het 'succesvolle' bombardement op Hiroshima zegt alles:]
"Normally Oppenheimer arrived at the colloquia punctually; today he was late. With great stage presence, he swept down the aisle toward the podium. Almost the entire theater broke out in spontaneous applause and cheers. People yelled and stamped their feet. Edward Teller, the father of the future hydrogen bomb, recalled a colleague shouting out, "One down!" Another scientist never forgot Oppenheimer’s behavior as he mounted the stage: "He entered that meeting like a prizefighter." And like a prizefighter he clasped his hands together over his head in the classic boxer’s victory salute."(299)
[Er waren ook wel uitzonderingen. Maar Stimson hield uiteindelijk zijn mond. En Leo Szilard - een wetenschapper die een petitie indiende waarin wetenschappers bezwaar maakten tegen het daadwerkelijk inzetten van de atoombom -, Szilard werd simpelweg genegeerd zoals alle critici werden doodgezwegen.]
"Yet there were dissenting voices. Stimson was not the only senior figure who believed - albeit by no means consistently - that the bomb might not have to be used. There were others: Eisenhower, the supreme Allied commander, felt a moral repugnance to the very idea of the bomb."(143)
Nee. Japan was aan de verliezende hand. Hele steden waren al platgebombardeerd met conventionele brandbommen (die steden bestonden voornamelijk uit houten huizen). Het Japanse volk had nauwelijks nog te eten. Een diplomatieke oplossing was mogelijk, maar die werd niet gewild. Een onvoorwaardelijke overgave werd geëist, waar nuances hadden kunnen helpen.
"Even now, hours before the bomb was due to be tested in New Mexico, a window for peace might exist. Everything depended on the terms the Japanese were offered. (...) Guarantee them their emperor, he believed, and they would surely give the Americans their victory. Nor was he alone in his thinking. His assistant secretary, John McCloy, pressed the same point: 'We should have our heads examined,' he said, 'if we don’t consider a political solution'."(45)
En dat was niet alleen uit een behoefte aan wraak vanwege de aanval op het Amerikaanse Pearl Harbor door de Japanners. Het motief had in feite niet eens zo veel te maken met Japan. Natuurlijk kon de atoombom gebruikt worden om de Japanners tot overgave te dwingen. Belangrijker was echter dat de Russen door een snel einde aan de oorlog niet de kans kregen hun invloedsfeer in Azië uit te breiden, bv. door China of Japan te bezetten.
Het was die typische hekel van Amerikanen aan het communisme die een belangrijker rol speelde. Stalin had voor het Westen de oorlog in Europa gewonnen ten koste van miljoenen Russische levens. Uiteraard was daardoor de invloedssfeer van het communisme in Oost-Europa gegroeid. Daar konden de Amerikanen, Britten en Fransen niet veel aan doen. Maar de Amerikanen wilden niet hetzelfde meemaken in Azië dat ze te laat kwamen.
"Back in February, Churchill and Roosevelt had needed the Russians to help win the war against Japan. But the world at Yalta was a very different place from the world today at Potsdam. Back then the atom bomb was still a developing concept. Now it was sitting on a tower in New Mexico, waiting to be detonated in the next few hours. The bomb offered the perfect solution to a very dangerous crisis. It could win the war against Japan and it could win it quickly, before the Russians set so much as a foot inside Japanese territory."(36)
"As for Truman, the last thing in the world he wanted was a Soviet-mediated peace."(97)
Truman wilde de atoombom gebruiken om het proces van overgave door Japan te versnellen en om zodoende de Russen de pas af te snijden. Bovendien was de atoombom bedoeld om indruk te maken: de Russen moesten zien hoe machtig de VS waren. Dat daarvoor honderduizenden Japanners werden opgeofferd, was niet van belang.
"Meanwhile Stalin would be taught an invaluable lesson about American power. His cities would now be just as vulnerable as Japan's, and just as easily obliterated in a single, monumental blast of fire. The point was not lost on General Groves. 'You realize of course,' he told the British scientist James Chadwick over dinner one night, 'that all this effort is really intended to subdue the Russkies'. What neither Groves nor Truman knew was that the Russkies had already taken the lesson fully to heart."(145)
Truman, Groves, en Oppenheimer gingen er namelijk van uit dat de atoombom in volkomen geheimhouding was ontwikkeld en dat Stalin van niets wist.
[Alsof je een dergelijk project waarbij tienduizenden mensen betrokken waren volledig geheim kunt houden, het is te dom voor woorden. Stalin werkte in het geheim ook al aan een atoomwapen op basis van de informatie van spionnen in Amerika.]
"They could not have been more wrong. The old fox had duped them to the last. Klaus Fuchs, the waltz-loving, bespectacled Los Alamos spy who had witnessed the Trinity fireball from Compania Hill, had been feeding the Russians information for years. At that very moment, miners were digging out vast deposits of uranium ore in the hills of Soviet Central Asia. Soviet agents had already removed two tons of uranium oxide from the Kaiser Wilhelm Institute in the ruins of Berlin, along with a number of leading German scientists. On the site of an abandoned farm at Podolsk, near Moscow, a top-secret atomic center had rapidly sprung up, an isolated Los Alamos–style laboratory complete with its own testing grounds, airfield, and a uranium diffusion plant based on Klaus Fuchs’s specifications. There was even a Russian Oppenheimer, a brilliant nuclear physicist called Igor Kurchatov. The Soviet atomic machine was accelerating with each passing day. Now the Soviet leader prepared to shift it into the highest gear. Less than one hour after Truman’s disclosure, Stalin was closeted with his foreign minister, Molotov. He told him what Truman had said. 'We’ll have to talk it over with Kurchatov,' said Molotov, 'and get him to speed things up'. The nuclear arms race was on."(142)
Truman's besluiten stonden dus aan wieg van de Koude Oorlog, van de nucleaire wapenwedloop, en alles wat daar uit voort kwam. En daarvoor werden op een achteloze manier honderduizenden mensenlevens opgeofferd.
"Until his death, in December 1972, Truman never regretted his decision to drop the bomb. It was, he once claimed, 'not a decision you had to worry about'"(312)