Margaret Mead Japan China Religie en seks Moral panics Seks en robots De seksuele ontwikkeling van jongeren Seksualisering Leeftijdverschillen Geweld en misbruik Consent Sexting Sex trafficking Prostitutie PornografieIncididunt nisi non nisi incididunt velit cillum magna commodo proident officia enim.
Alies PEGTEL"Geschiedenis was heel lang geen plek voor vrouwen. Mannen bepaalden hoe vrouwen moesten leven en wat er van dit leven bewaard bleef. Dat was niet veel. En wat er was, werd niet erg serieus genomen en werd niet beschreven.
Vanaf de Oudheid domineerde een vrouwelijk ideaalbeeld dat tot ver in de twintigste eeuw in grote lijnen overeind is gebleven. De ideale vrouw baarde kinderen, was bescheiden, zorgzaam, inhuizig en kuis. Vrouwen die zich in het openbaar wel uitspraken, invloed uitoefenden of tegendraadse opvattingen hadden, figureerden in geschriften, sagen en op schilderijen vaak als afschrikwekkende antihelden."
"U kent ze vast wel, de klassieke wandplaten die weergeven hoe het leven in het stenen tijdperk eruit moet hebben uitgezien. In sommige scholen hangen ze nog in de bibliotheek en schoolboeken stonden er vol mee: rennende mannen met wapperende haren in dierenhuiden vallen met speren een mammoet aan, terwijl vrouwen en kinderen zich angstig schuilhouden bij een vuurtje achter een rotswand.
Maar dit beeld klopt niet. Realistischer is een tafereel van een vrouw die een baby overhandigt aan een man, omdat zij gaat stropen. Het verhaal dat de man in de oertijd jaagde en de vrouw kinderen verzorgde, moeten we zo snel mogelijk vergeten. Modern onderzoek maakt duidelijk dat deze klassieke verdeling tussen de geslachten meer zegt over de opvattingen van negentiende-eeuwse mannelijke archeologen, dan over hoe het er werkelijk aan toeging in de oertijd. De eerste archeologen hebben ons beeld van de prehistorie ernstig vertekend, omdat ze hun eigen denkbeelden over man en vrouw op het verleden projecteerden.
De mensheid was oorspronkelijk helemaal niet georganiseerd in een patriarchaat met een strikte taakverdeling tussen man en vrouw. Om te overleven in een harde wereld moesten de seksen juist samenwerken. Pas met de introductie van de landbouw, toen de samenleving complexer werd, brokkelde de gelijkwaardigheid van man en vrouw af. [mijn nadruk] (9-10)"
[Wauw, heerlijke binnenkomer. En ja, dat is het achterhaalde beeld dat conservatieve auteurs als Charen nog steeds gebruiken en aanhalen om te sekseverschillen tussen mannen en vrouwen te 'onderbouwen'.]
"Dat dit geschiedbeeld op z’n kop is gezet, is te danken aan de opmars van vrouwelijke archeologen – tegenwoordig is de meerderheid van de archeologiestudenten vrouw – en nieuwe geavanceerde technologieën waarmee archeologische vondsten nauwkeuriger kunnen worden onderzocht."(10-11)
"Terwijl de betekenis van de vrouw in de prehistorische bestaansgemeenschap is opgewaardeerd, brokkelt het heroïsche beeld van de heldhaftige oerman stukje bij beetje af."(12)
"In De onzichtbare vrouw. De rol van mannen en vrouwen in de prehistorie van Jim Adovasio (2007) wordt helder uiteengezet hoezeer de sekseopvattingen van negentiende-eeuwse archeologen het geschiedbeeld hebben vertekend. De heren gingen er bijvoorbeeld blindelings van uit dat stenen gereedschap en wapens die ze vonden naast mammoetbeenderen in knekelvelden wel door mannen gebruikt moesten zijn om de dieren te doden – aan vrouwen werd niet eens gedacht."(13)
"Dat het beeld van de oertijd grondig is veranderd, heeft gevolgen voor de evolutiepsychologie. Het idee dat wij mensen gestuurd worden door oude ‘patronen’ die sinds de prehistorie diep in ons brein zijn ingeslepen, is in dit vakgebied wijdverspreid. De bekende ‘zo-is-het-nu-eenmaal-verhalen’ geven ons een soort lotsbestemming. We kunnen er niets aan doen dat we zijn wie we zijn.
Volgens de logica van de evolutiepsychologie zouden mannen goed kunnen fileparkeren, omdat ze in de oertijd de afstand tot hun prooi moesten inschatten. En vrouwen kunnen niet kaartlezen, omdat ze in een grot met de kinderen zaten te wachten totdat hun jagende mannen terugkeerden van de jachtvelden met een homp vlees.
Met de kennis van nu kunnen deze theorieën de prullenbak in." [mijn nadruk] (14)
Mannen kregen de macht en eigenden zich het recht toe om te spreken:
"Als vrouwen hun stem verheffen in het openbaar, krijgen ze vaak harde kritiek. Het lijkt soms alsof ze zich een podium hebben toegeëigend waarop ze geen recht hebben. Hun uiterlijk alleen al geeft aanleiding om ze te diskwalificeren."(15)
"De Britse classica Mary Beard (1955) schrijft in haar manifest Women & Power (2018) dat dit soort thema’s uit de oudheid eeuw na eeuw zijn herhaald, waardoor het diep in ons collectieve bewustzijn is geslepen dat vrouwen eigenlijk horen te zwijgen."(17)
"Classica Beard, in haar thuisland een bekende tv-persoonlijkheid, weet uit eigen ervaring hoezeer de klassieken doorwerken, en dat een vrouw harder wordt afgerekend op een openbaar optreden dan haar mannelijke collega’s. Vrouwen met een mening zijn op tv en internet aangeschoten wild. Vaak krijgen ze een stroom van beledigingen en bedreigingen over zich heen." [mijn nadruk] (18)
[Geldt dat tegenwoordig ook niet voor mannen? ]
"Het strelen van het mannelijke ego door als ademloos publiek te dienen, is onderdeel van de vrouwelijke zwijgplicht."(19)
Over vrouwen in de Romeinse Oudheid. Dat lag ook wat anders dan de geaccepteerde opvattingen doen vermoeden, zo blijkt uit modern onderzoek: ze hadden soms meeer aotonomie en invloed dan gedacht.
" ... vrouwen werden al snel beschuldigd van seksuele losbandigheid als ze maar een beetje eigenzinnig waren. In mannenogen waren vrouwen die de modestia niet eerbiedigden een bedreiging voor de sociale orde en daarom werden ze publiekelijk afgeslacht."(24)
"De beperkte manoeuvreerruimte van de echtgenotes van Amerikaanse presidenten is wel te vergelijken met die van de Romeinse keizerinnen; ze moeten naast hun man zichtbaar zijn en hem steunen, maar ze mogen zich niet met politiek bemoeien of ook maar de indruk wekken dat zij hun echtgenoot inhoudelijk overvleugelen."(26)
[Maar de auteur noemt genoeg vrouwen die vandaag de dag een belangrijke rol in de politiek spelen, dus het ligt tegenwoordig iets genuanceerder. Al zullen de reacties op polititek machtige vrouwen nog niet veel veranderd zijn: voor veel mannen is zoiets nog steeds een reden om aan vuilspuiterij te gaan doen.]
"Dat vrouwen naar de zijlijn van de geschiedenis zijn verbannen, heeft invloed op wat we vandaag de dag van vrouwen en mannen verwachten. Gaandeweg wordt duidelijker hoe groot de schade is die de negentiende-eeuwse historici hebben aangericht. Er lijkt voorlopig geen einde te komen aan berichten die vertellen hoe de vooringenomen mannelijke blik de geschiedenis heeft vertekend."(31)
"Aanwijzingen dat vrouwen in de middeleeuwen een voornamere rol speelden dan lang voor mogelijk werd gehouden, beperken zich niet tot de Vikings alleen. In 2019 werd een skelet gevonden van een Duitse non die leefde omstreeks het jaar 1000. Met ingenieuze technieken ontdekten onderzoekers inkt op haar tanden. Dit lijkt een bewijs dat zij geregeld aan een penseel likte. Nonnen schreven of illustreerden kennelijk ook kerkboeken, terwijl lang werd gedacht dat dat alleen monnikenwerk was.
Men neemt aan dat de positie van vrouwen verslechterde met de opkomst van universiteiten in de dertiende eeuw, omdat academisch onderwijs alleen toegankelijk was voor mannen. Naarmate de vraag naar geschoolde mannen steeg, raakten vrouwen veel van hun informele macht buitenshuis kwijt. Zij waren uitgesloten van onderwijs, en daarmee ook van politieke en bestuurlijke functies.
Lang is gedacht dat vrouwen hierdoor ook min of meer verdwenen uit het openbare leven. De Katholieke Kerk, innig verknoopt met de staat, leverde de theoretische traktaten die het terugdringen van de vrouw naar haar dienende taak in het huishouden legitimeerden.
Maar recent onderzoek naar ‘wijven’ – de middeleeuwse term voor vrouwen – in de Lage Landen weerlegt het stereotype van de onmondige huisvrouw die niet deelnam aan het publieke leven. Met de doodeenvoudige vraag hoe doorsneevrouwen eigenlijk leefden in de late middeleeuwen, zo tussen 1250 en 1550, raadpleegde een clubje Belgische historici verslagen van schepenen in de stadsregisters van steden als Leuven, Antwerpen en Den Bosch.
In Wijvenwereld. Vrouwen in de middeleeuwse stad (2019) schetsen ze een samenleving die in veel opzichten lijkt op de onze; ongetrouwde koppels, samengestelde gezinnen, overspel, alles kwam voor. Het idee dat de strenge kerkelijke zedenleer vrouwen volledig aan banden legde, is gebaseerd op de moralistische geschriften uit die tijd. Maar de kerkleer was lang niet altijd leidend in de praktijk van alledag. Er bestonden tal van regels en wetten die vrouwen beschermden: op verkrachting stond de doodstraf, er was alimentatieplicht ook voor ongehuwde vaders – en zonen en dochters erfden gelijk. Kindhuwelijken kwamen alleen voor bij de elite, gewone burgers trouwden ver na hun twintigste."(32-34)
"Wel stelde een vrouw zich met haar huwelijk onder juridische voogdij van haar echtgenoot. Ze werd niet bekwaam geacht tot handelen, een regel die in Nederland pas in 1956 werd opgeheven."(35)
"Uit lopend onderzoek naar vrouwen in pre-in-dustriële Europese samenlevingen tussen 1600 en 1850, blijkt dat de tweedeling tussen ‘hij de straat’ en ‘zij het huis’ ook na de middeleeuwen nooit zo strikt is geweest als de normen voorschreven. Dat geldt natuurlijk ook voor de Nederlandse Gouden Eeuw, toen vele duizenden mannen ieder jaar de Republiek verlieten om met de voc naar Azië te reizen. Hun vrouwen waren op zichzelf aangewezen om het hoofd boven water te houden, zeker als hun echtgenoten niet meer terugkwamen. Flaneren op pleinen en boulevards, stedelijke openbare ruimte die mannen zich hadden toegeëigend, deden ze misschien niet. Maar een leven waarbij zij zich niet met of zonder haar kinderen op straat konden bewegen, was ondenkbaar."(37)
[Dat is een ontzettend belangrijk inzicht en het ligt voor de hand. Mannen die op oorlogspad waren, of op handelsreizen van een jaar, of gewoon als vissers op zee waren, etc., mannen waren vaak lang van huis en/of stierven daar. Logisch dat hun vrouwen dan veel autonomer moesten zijn in zo'n situatie en meer verantwoordelijk droegen voor het reilen en zeilen van gezin en familie in al zijn aspecten, als er tenminste geen mannelijke zaakwaarnemers aangesteld werden. Dat de geschiedschrijving dat zo weinig duidelijk heeft gemaakt is inderdaad typisch.]
"Tussen de verering van de Madonna en verachting van de gewone vrouw als zondige verleidster gaapte een onoverbrugbare kloof. De eerste die zich in de literatuur verzette tegen de beschimping van de doorsneevrouw, was de Italiaanse schrijfster Christine de Pizan (1364-1430)."(40)
"De Pizan spotte met mannen die beweerden dat ze zelf volmaakt waren. Zelf geloofde ze niet dat God de vrouw had geschapen als ‘monster van de natuur’.
Maar als scherpzinnige cultuurdrager die het opnam voor haar eigen sekse en mannelijke auteurs aansprak op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid was De Pizan een roepende in de woestijn. Zoals bij zoveel vrouwen werd haar werk na haar dood vergeten en pas in de negentiende eeuw herontdekt. De antieke boodschap dat een vrouw kuis dient te zijn, omdat ze eigenlijk een losbandige seksuele veelvraat is die haar lichaam niet in bedwang kan houden, werd door mannelijke auteurs van allerlei signatuur eeuw na eeuw herhaald."(42)
"In vrijwel alle culturen wordt mannelijkheid hoger gewaardeerd dan vrouwelijkheid. Voor biologen en sociologen ligt het antwoord in de evolutietheorie van Charles Darwin. Zij stellen dat mannen agressiever en gewelddadiger zijn omdat de meest competitieve exemplaren in het voordeel zijn bij de voorplanting."(47)
"De laatste jaren worden vraagtekens geplaatst bij sociaal-darwinistische theorieën als verklaring voor mannelijke overheersing van vrouwen. Volgens mediëvist Yuval Noah Harari lijkt er namelijk geen direct verband te bestaan tussen fysieke kracht en de verdeling van sociale macht bij de mens. In Sapiens. Een kleine geschiedenis van de mensheid (2016) wijst hij erop dat twintigers bijna altijd worden gedomineerd door vijftigers en zestigers, hoewel jongere mannen fysiek veel sterker zijn." [mijn nadruk] (47-48)
"Deze beide Catharina’s bewijzen dat het patriarchale systeem stoelde op onbewezen mythen over verschillen tussen de geslachten, eerder dan op biologische factoren. De mythen ontleenden hun kracht aan permanente herhaling. Het is raadselachtig waarom het patriarchaat zo lang heeft kunnen standhouden. Wat is de functie geweest van de eeuwenlange, universele vrouwenonderdrukking, die nog lang niet overal ter wereld ten einde is?"(52)
"‘Why Have There Been No Great Women Artists?’, vroeg de Amerikaanse kunsthistorica Linda Nochlin (1931-2017) zich af in een beroemd geworden essay uit 1971, waarmee ze de eerste aanzet gaf tot de bestudering van de kunstgeschiedenis vanuit vrouwelijk perspectief. Ze analyseerde onder meer dat het idee van een grote, geniale kunstenaar is voorbehouden aan de man, en een vrouw in de kunst slechts diende als model en muze, als bron voor zíjn inspiratie."(55)
"Hoewel bij leven bekend, werd ze na haar dood snel vergeten, wat ondenkbaar zou zijn geweest bij een man van haar kaliber. Maar Leyster overkwam wat ook Gentileschi is overkomen: haar werk werd toegeschreven aan een man. In Gentileschi’s geval dachten ze na haar dood dat haar werk was gemaakt door haar vader of Caravaggio. Pas in de twintigste eeuw werd ze weer herkend als een schilder van statuur.
Leysters doeken zijn eeuwenlang toegeschreven aan Frans Hals of diens broer Jan. Na de verkoop van een schilderij in de negentiende eeuw bleek bij zorgvuldige bestudering van het monogram ‘JL’ dat dit niet werk was van Jan Hals, maar van Judith Leyster. Zo werd ze herontdekt."(58)
"Naast het beeld van de egocentrische negentiende-eeuwse mannelijke kunstenaar die zijn kunst verkoos boven een vrouw ontstond in de tweede helft van de twintigste eeuw de mythe van de vrouwelijke kunstenaar die weliswaar briljant was, maar gek. Over schrijfster Virginia Woolf (1882-1941), schilderes Frida Kahlo (1907-1954), dichteres Sylvia Plath (1932-1963) en operazangeres Maria Callas (1923-1977) zijn melodramatische films gemaakt die hun werk verwarren met hun levens. De nadruk ligt in deze films meer op hun ondraaglijke psychische lijden dan op datgene wat ze maakten."(61-62)
"Gelokt door de droom dat hij [Weinstein - GdG] ze verder kon helpen in de filmwereld kwamen actrices naar hotelkamers. Weinstein manipuleerde ze het bed in en bij weigering dreigde de opvliegende producent dat hij ze ‘kapot’ zou maken. In veel gevallen heeft hij zijn slachtoffers ook daadwerkelijk tegengewerkt. Zijn medewerkers keken weg of susten hun geweten met de gedachte dat het initiatief bij de vrouwen zelf had gelegen: ze zouden hun lichaam hebben aangeboden in ruil voor een rol of baantje in de filmindustrie.(...) Situaties waarin een tirannieke, op het oog charmante baas een angstcultuur creëert waarin hij ondergeschikte vrouwen dwingt tot seks bleken overal te bestaan. Aan de Universiteit van Amsterdam misbruikte een"(65)
[Hm, merkwaardig, ik dacht dat we het over geschiedenis hadden? Hier worden vrouwen zonder meer geloofd, de bekende slachtofferopvatting, maar waar lag en ligt hun eigen verantwoordelijkheid? Hoezo manipulatie, hoezo dwang? Konden ze niet weigeren dan? Jammer dit. Niet objectief.]
"Wat niet hielp is dat beeldbepalende oudere vrouwen de jongere generatie die #MeToo draagt, afvielen. De vijftigplussers waarschuwden voor een nieuwe preutsheid en verheerlijking van vrouwelijk slachtofferschap."(67)
[Let op het taalgebruik. Hielp bij wat? Afvallen. Dat was een goede tegenwerping.]
"Truijens ging eraan voorbij dat de #MeToo-beweging niet over haar gaat – over seks met wederzijdse instemming – maar over vrouwen die door een machtige man werden klemgezet om tegen hun zin seks te hebben. Maar zij suste wellicht ook haar eigen geweten met het frame dat de studentes de docenten gebruikten – een frivole omdraaiing die geen recht doet aan de universitaire hiërarchie. In ieder geval leverde Truijens een bijdrage aan een cultuur waarin het normaal was voor een docent om flauwe seksuele grappen te maken en een acht te ruilen voor een nacht."(67-68)
[Wat is 'klemgezet worden'? Wanneer is dat het geval? En wat heeft een hiërarchie hier precies mee te maken? Zijn vrouwen dan ineens niet meer in staat om nee te zeggen? En waarom wordt er ineens op de vrouw gespeeld?]
"Manipulatie, dreiging, geweld, schaamte, de angst om niet geloofd te worden: tijdloze elementen, herkenbaar in ieder #MeToo-verhaal. Bekend is dat slachtoffers van seksueel geweld zich vaak voor hun emoties afsluiten.(...) Slachtoffers van seksueel misbruik twijfelen zelf ook geregeld aan hun onschuld."(69)
"Voor de Australische feministe Germaine Greer (1939) had dit niet gehoeven. In On Rape, (2018) schrijft ze dat verkrachting geen buitengewone, zeldzame gebeurtenis is, maar ‘onderdeel’ van het gewone alledaagse leven, waarin seks vaak ‘rommelig’ verloopt. Greer, icoon van de Tweede Feministische Golf, schreef al in haar debuut De vrouw als eunuch (1970) dat vrouwen huiselijk geweld zelf toelaten. Nu de #MeToo-beweging is losgebarsten, vindt ze nog steeds dat vrouwen zich tot slachtoffer laten maken." [mijn nadruk] (73)
[Dit is bepaald geen voorbeeld van goede evenwichtige geschiedschrijving. Er wordt niet eens onderscheiden tussen echte slachoffers onder vrouwen (zoals bijvoorbeeld veel voorbeeld in eerdere hoofdstukjes) en vrouwen die zich slachtoffer voelen en daarin bevestigd worden door andere vrouwen die mannen graag de schuld geven van alles en hun eigen verantwoordelijkheid proberen te ontlopen.]
"Qua strijdlust en vaderlandsliefde deden vrouwen zeker niet onder voor mannen, dat werd ook door mannen wel erkend, maar uit de verhalen die de ronde deden over uitzonderlijke vrouwen die wel meevochten met mannen, valt op te maken dat een nette vrouw eigenlijk niet in de frontlinies thuishoort."(75)
[Een nette man ook niet ...]
"Universitair hoofddocente Engelse letterkunde Nadine Akkerman (1978) ontdekte onlangs per toeval dat er tijdens de Britse burgeroorlogen in de zeventiende eeuw veel vrouwelijke spionnen deelnamen aan het diplomatieke verkeer, terwijl niemand dat ooit heeft geweten.(...) De spionnes zetten hun vrouwelijkheid in om mannen informatie te ontfutselen en om hun postnetwerk te onderhouden."(76-77)
[Niet hun intelligentie?]
"In de geschiedschrijving vlak na de Tweede Wereldoorlog bleef de strijdbare rol van vrouwen ook lang onderbelicht. Zo waren er vele vrouwelijke verzetsstrijders, maar de mannelijke geschiedschrijvers bekeken het verzet vanuit een klassiek perspectief. Ze schreven vrouwen hoogstens een bijrol toe als koerierster of verzorgster, want in hun opvattingen paste verzetswerk en leiderschap niet bij vrouwen. Ten onrechte werden de onmisbare koeriersters weggezet als ‘ondersteuners’ en ‘helpers’ bij het mannelijke verzetswerk waar ‘het echt’ om draaide, zo betoogde historicus Marjan Schwegman (1951), de eerste vrouwelijke directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie."(79)
"Vrouwen is eeuwenlang op het hart gedrukt om bescheiden te zijn. Streven naar kennis werd beschouwd als een negatieve vrouwelijke eigenschap, en er waren maar een paar vrouwen in heel Europa die het voor de negentiende eeuw is gelukt om universitaire colleges te volgen."(81)
"Aletta Jacobs was baanbreekster, maar dit zou haar nooit zijn gelukt zonder de hulp van een voorhoede aan vooruitstrevende geëmancipeerde mannen die haar een plek op de universiteit gunde." [mijn nadruk] (84)
[Precies. Niet alle mannen zijn hetzelfde, vroeger niet en nu niet. Er zou eens onderzocht moeten worden hoe vaak mannen probeerden of proberen te emanciperen omdat ze overtuigd waren of zijn van de gelijkwaardigheid van man en vrouw en standaard rolverdelingen probeerden of proberen te doorbreken. Er blijkt niet veel literatuur te vinden over de emancipatie van mannen.]
"De geëmancipeerde mannen in het tolerante Groningen waren uitzonderingen, want de meeste mannen moesten niets hebben van het als ‘radicaal’ bekendstaande gelijkheidsdenken. Er werden scherpe grenzen getrokken tussen de geslachten: mannen waren rationeel, verstandig en koelbloedig, vrouwen emotioneel, intuïtief en zachtaardig. Mannen en vrouwen uit de burgerklasse leefden eind negentiende eeuw in twee verschillende werelden: de openbare ruimte was voorbehouden aan de man, de huiselijke privésfeer het vrouwelijk domein.
De ideeën over typisch mannelijk en vrouwelijk gedrag conditioneerden mannen evenzeer als vrouwen; wie zich niet gedroeg volgens de regels van zijn sekse gold als abnormaal." [mijn nadruk] (85)
"In de onderwijswet werd daarom vastgelegd dat mannelijke leraren in de hogere klassen moesten lesgeven en vrouwen aan de laagste klassen en aan kleuters. Met artikel 25, dat pas in 1985 uit de onderwijswet werd geschrapt, waren vrouwen bijna een eeuw verbannen uit de bovenbouw van het Nederlandse basisonderwijs."(86)
"Een eeuw later is de universiteit voor vrouwen nog altijd een moeilijk te doordringen mannenbolwerk. De emancipatie is in zoverre geslaagd dat er sinds 2005 meer meisjes dan jongens studeren en ze dit met betere resultaten en sneller doen. Maar na het afstuderen, gebeurt er iets merkwaardigs. Zodra er moet worden gesolliciteerd naar banen als aio, postdoc, universitair docent of hoogleraar begint het aantal vrouwen te dalen. Hoe hoger de universitaire positie, hoe lager het aandeel vrouwen. Getalsmatig zijn vrouwelijke professoren sterk ondervertegenwoordigd op universiteiten. In 2018 was één op de vijf hoogleraren vrouw in Nederland, internationaal gezien een uiterst laag percentage. ‘Rationele’ academische mannen geven hun almacht op wetenschappelijk terrein blijkbaar niet zonder slag of stoot op."(88-89)
"De twintigste eeuw was de eeuw van de vrouw. Massaal kwamen vrouwen in protest tegen hun achterstandspositie. Ze trokken ten strijde tegen onderdrukkende wetgeving en staken individueel en collectief hun nek uit om beeldvorming te doorbreken. Gaandeweg integreerden ze in een wereld die werd beheerst door mannen die hen altijd hadden buitengesloten. Vrouwen drongen door in de politiek, wetenschap, journalistiek, architectuur, kunst en literatuur."(91)
"De feministes van het eerste uur kwamen op voor het recht voor vrouwen om onderwijs te volgen en betaald te werken. Verschillende strijdbare vrouwen – Engelse suffragettes voorop – raakten ervan overtuigd dat het vrouwenkiesrecht een einde zou maken aan alle ongelijkheid. Via de politiek zou de huwelijkswetgeving afgeschaft kunnen worden die een man onbeperkte maritale macht gaf over zijn handelingsonbekwame vrouw."(93)
"Bij Jacobs aantreden telde de VVK [Vereniging voor Vrouwenkiesrecht - GdG] 1400 leden, maar het ledenaantal steeg explosief tot 22.000 in 1916. Als je bedenkt dat de SDAP omstreeks die tijd 17.000 leden had, geeft dit een indruk van de kracht van de vrouwenkiesrechtbeweging, die ook veel mannelijke sympathisanten had.
Een deel van deze mannen had zich in 1908 verenigd in de Mannenbond voor Vrouwenkiesrecht. Deze overwegend liberale mannen wilden hun echtgenotes en dochters niet overheersen, maar op grond van gelijkwaardigheid met elkaar omgaan, zoals het volgens hen hoort in een beschaafde maatschappij. Het waren fatsoenlijke mannen, onder wie de latere VVD-grondlegger en burgemeester van Rotterdam Pieter Oud. Ze weerlegden de vermeende minderwaardigheid van de vrouw met argumenten en droegen zo hun steentje bij aan de emancipatie." [mijn nadruk] (95)
[Boeiend, daar wil ik meer van weten.]
"Onder oorlogscorrespondenten heerste een ons-kent-onscultuur die op z’n zachtst gezegd vrouwonvriendelijk was. Meedogenloosheid, avontuurzucht, uithoudingsvermogen, kameraadschap – volgens de verslaggevers zelf waren het typische mannelijke eigenschappen waarover een succesvol oorlogsverslaggever moest beschikken. En vrouwen ontbeerden die helaas."(99)
"Je zou denken dat het moederschap vrouwen verbindt, maar er is weinig dat Nederlandse vrouwen zozeer verdeelt als de invulling van het moederschap.(...) Nederlandse moeders nemen elkaar genadeloos de maat. Moeders die werken en geen tijd hebben om op de basisschool als vrijwilliger luizen uit de haren van leerlingen te plukken, worden door de luizenmoeders met een scheef oog aangekeken. En omgekeerd."(105)
[Waarom je beperken tot dit? Vrouwen nemen elkaar op allerlei terreinen voortdurend de maat en zijn vaak opvallend weinig solidair. ]
"Feit is dat Nederlandse vrouwen tot ver in de vorige eeuw door de overheid en cultuurdragers krachtig zijn aangemoedigd om huisvrouw te zijn. Het feminisme ging met golven, en na iedere golf kwam er sterke tegenbeweging, een backlash, die propageerde dat een vrouw haar moederschapsrol moest verkiezen boven haar eigen ontplooiing. De allereerste feministen worstelden overigens niet met dit probleem, want dat waren welgestelde dames die personeel hadden om hun kinderen te verzorgen."(106)
[O, daar gaan we weer, vrouwen zijn het slachtoffer. Aanmoediging is geen fysieke dwang, je zou je er tegen kunnen verzetten. Veel vrouwen hebben dat ook gedaan. Waarom zo ontzettend veel andere vrouwen dan niet? ]
"Boudier-Bakker waarschuwde dat kinderen de prijs dreigden te betalen van de ellendige gevolgen van de ‘op den spits gedreven emancipatie’. Wat schoten kinderen op met uithuizige moeders?"(107)
[Dat is de reden waarom alleen de emancipatie van vrouwen niet genoeg is en die van mannen noodzakelijk: als mannen niet méér tijd in huishouden en gezin gaan steken blijft dat op de schouders van vrouwen neerkomen en zullen we altijd weer dat soort kritieken zien als die van Ina Boudier-Bakker.]
"Het [het soort conservatieve reacties als van Boudier-Bakker - GdG] deed feministen van het eerste uur verzuchten dat ‘onze seksegenoten soms onze ergste vijanden zijn’."(107-108)
[Hoezo soms? Dat is heel vaak zo. ]
"Een kleine zestig jaar later liepen sommige vrouwen weer voorop met hun kritiek op de feministen, onder wie voortrekster Joke Smit (1933-1981) die met haar essay ‘Het onbehagen bij de vrouw’ de Tweede Golf in Nederland ontketende. In haar bundel Hedendaags feminisme (1979) hekelde columniste Renate Rubinstein (1929-1990) het ‘slachtofferdenken’ onder feministen en het ‘dwingerige’. ‘De ervaring leert dat lang niet alle vrouwen buiten hun huis werk willen verrichten. Misschien tien-, misschien twintigduizend vrouwen doen aan het feminisme en de rest krijg je niet in beweging [...] die blijft liever thuis. En die moet je dus dwingen.’ Rubinstein had gelijk dat Nederlandse vrouwen in meerderheid thuisbleven."(108)
[Ja, en dat feit wordt verder genegeerd hier. Of het moet zijn dat ongelijke betaling, afwezigheid van kinderopvang, en zo de reden ervoor zijn. Maar is dat zo? ]
"Dit gezinsideaal werd in 1947 gerealiseerd door het salaris van een man, de kostwinner, op de gezinsbehoefte te baseren. Het kostwinnersbeginsel had als resultaat dat de vrouw werd opgesloten in huis en afhankelijk werd gemaakt van de man. Hij was het ‘hoofd van de echtvereniging’ (wettelijk tot 1970) en moest de kost verdienen voor haar en de kinderen die bij hem ‘in’-woonden. Volgens de huwelijkswetgeving die was opgeschreven in het Burgerlijk Wetboek uit 1838 was zij hem gehoorzaamheid verschuldigd. Ze werd tot 1956 ‘niet bekwaam’ geacht ‘tot handelen’."(110-111)
[Vreselijk. Waarom brak er geen volksopstand of minsten een vrouwenopstand uit tegen dit soort wetgeving?]
"Het was zwaar voor een vrouw om te ontsnappen aan de druk om exclusief echtgenote en moeder te zijn. Een van de weinige manieren was om dan maar niet te trouwen."(111)
[En hadden ze dat maar massaal gedaan, dan was het snel afgelopen geweest met die onzin. En waarom accepteren wat allerlei vage deskundigen - psyciaters en psychologen en pedagogen nog wel - aan slecht onderbouwde theorieën naar voren brengen? En waarom geloven wat al die oppervlakkige media roepen? Waarom lees je hoe dan ook de Margriet of de Libelle? Waarom houden vrouwen zo weinig de eer aan zichzelf en maken ze niet hun eigen keuzes?]
"Baudets afkeer van vrije vrouwen en abortus staat niet op zichzelf. Hij bevindt zich in een bont gezelschap van mannen die uiteenlopen van orthodox gelovigen en alt right-aanhangers tot jihadisten. Deze mannen zijn aanhangers van het patriarchale denken dat wereldwijd snel terrein verliest, schrijft socioloog Abram de Swaan in Tegen de vrouwen: de wereldwijde strijd van rechtsisten en jihadisten tegen de emancipatie (2019). Ook in Saoedi-Arabië gaan meisjes tegenwoordig naar school, en door onderwijs en de invloed van sociale media gaan de verhoudingen tussen mannen en vrouwen in het Midden-Oosten onherroepelijk schuiven." [mijn nadruk] (113-114)
"Al vrij snel na haar dood ontving Modersohn-Becker lof voor haar zelfportretten, kinderportretten en de naaktschilderijen die ze maakte van vrouwen die hun kind liggend borstvoeding geven. Dit zijn naakte vrouwen ontbloot van een mannelijke blik, er zat niets erotisch, verleidelijks, esthetisch of heiligs in."(117)
[Wat is dat nu weer met die 'mannelijke blik'? Dus als een man naar een naakte vrouw kijkt kan hij haar niet gewoon mooi vinden en is het meteen een geile blik? Hoe weet Pegtel dat die schilderes niet bloedgeil werd van die naakte vrouwen? Dit zijn dus gemakzuchtige oordelen.]
"Nu was het leven voor aspirant-kunstenaars niet eenvoudig, maar voor vrouwelijke kunstenaars was het nog veel moeilijker om door te breken, want het kunstcircuit bestond louter uit mannen. Toonaangevende kunstcritici, invloedrijke museumdirecteuren, bepalende kunstkopers en verzamelaars – het waren allemaal mannen die vonden dat kunstenaarschap een mannenberoep was."(119)
"Maar dat vrouwen in de literatuur nu zo’n geweldige opmars hebben gemaakt en op het punt staan de macht van mannelijke schrijvers over te nemen, noemde literatuurwetenschapper Corina Koolen (1990) in 2018 ‘een fabeltje.’ Uit haar promotie-onderzoek blijkt dat het werk van een vrouw door uitgevers niet snel wordt uitgebracht onder de vlag ‘literaire roman’. Kranten schenken veel minder aandacht aan vrouwelijke auteurs, en ze winnen minder literaire prijzen.
Meer vrouwelijke juryleden aanstellen bij de literaire beoordelingen bleek niets uit te maken. En dat er tegenwoordig meer vrouwelijke lezers zijn dan mannen verhoogt de waardering evenmin, want een mannelijke schrijver wordt ook door lezeressen hoger gewaardeerd. Maakt niet uit waarover hij schrijft."(132)
[Let op, het zijn dus weer vrouwen die mannen idealiseren. Waarom wordt dit niet verder onderzocht? ]
"Chicklit, keukenmeidenromans; het zijn genreaanduidingen die het werk van vrouwen bij voorbaat uitsluiten van literatuur, een kunst die met name door mannen lijkt te worden beheerst. Zelfs vrouwelijke lezers worden door het bedenkelijke imago van vrouwelijke schrijvers soms op het verkeerde been gezet." [mijn nadruk] (133)
"Het hoeft niet te verbazen dat de opvatting over fulltime werkende moeders conservatiever werd door het antifeminisme rond de eeuwwisseling. In 2003 werkte een derde van de Nederlandse vrouwen vijfendertig uur of meer, tien jaar eerder was dat nog de helft geweest. Sinds Joke Smit en Hedy d’Ancona met hun MVM-maatschappij het idee hadden gelanceerd dat vrouwen en mannen de taken eerlijk zouden verdelen, werd die gedachte ook uitgedragen in het emancipatiebeleid. Maar het werd nooit realiteit. Vrouwen zijn weliswaar meer gaan werken, maar mannen zijn niet evenredig meer gaan zorgen." [mijn nadruk] (139)
"Het percentage vaders dat een dag in de week voor de kinderen zorgt is in de afgelopen twintig jaar gestegen van een minimale 2 à 5 procent naar 5 à 7 procent."(140)
"Het lijkt er sterk op alsof Nederlandse vrouwen daarin hun keuze gemaakt hebben. In 2019 domineert het anderhalfverdienmodel. Hij en zij werken beiden fulltime totdat de kinderen komen. Dan gaat zij in deeltijd werken en raken de beter verdienende banen uit haar zicht. Ondanks hun inmiddels beperktere opleidingsniveau lukt het mannen nog altijd om hogerop te komen en meer te verdienen. Uit de raadselachtige loonkloof van 5 tot 7 procent blijkt dat mannen bij salarisonderhandelingen nog altijd in het voordeel zijn. De onbewuste gedachte dat de man een gezin moet onderhouden en een werkende vrouw gewoon een betaalde hobby heeft, is vermoedelijk nog niet helemaal verdwenen.
Ook wordt het kindervraagstuk nog altijd automatisch aan vrouwen gekoppeld. De kinderloze Rebecca Solnit schrijft in haar essaybundel De moeder aller vragen (2017) over het dwingende keurslijf van het moederschap. De titel verwijst naar die eeuwige, pijnlijke vraag: ‘Waarom heb jij geen kinderen?’ Een vraag die mannen nooit wordt gesteld."(141)