(11) I - Een raamwerk van feminisme

(13) 1 - Voorwoord - Wij zijn allemaal radicale feministen

"Feminisme is onderdeel van een beschavingsproces waarbij mensen gevoeliger worden voor het perspectief van de ander. Bij feminisme­ gaat het specifiek om vrouwen.(...)

Cultuur en religie stimuleren door de bank genomen de morele ongevoeligheid van veel mensen. Ethiek wil mensen gevoelig maken voor het lijden van anderen. Opvoeding en onderwijs wereldwijd bestaan voor een groot deel uit het inperken van de gevoeligheid voor het leed van anderen. De vrolijke feminist is een poging om de lezer gevoelig te maken voor de positie van vrouwen en zo leed te voor­komen." [mijn nadruk] (13)

"‘Weten jullie wat het actieprogramma was van zogenaamde radicale feministen aan het eind van de 19de eeuw in Europa en de Verenigde Staten?’ Een stilte van onwetendheid volgt. Ik som de eisen van vrouwen op: stemrecht, het recht om naar school te mogen, toegang tot de universiteit, toegang tot een baan, seksuele vrijheid, gelijke betaling, kinderopvang, gelijkheid in huis, bestraffing van geweld tegen vrouwen, het recht en de vrijheid om een broek te dragen, de mogelijkheid om alleen over straat te gaan, financiële zelfstandigheid en nog een lange lijst meer. Allemaal zaken die in de afgelopen 150 jaar stapje voor stapje bevochten zijn op reactionaire, conservatieve, vaak religieuze, krachten."(14)

[Een aardige opsomming en er is inderdaad wel wat bereikt in die 150 jaar. Maar het feminisme is nog niet af, vindt Van den Berg, zeker wereldwijd niet. En ook hier in het Westen is een feministisch reveil nodig, vindt hij. Vandaar dit boek. Ik hou overigens niet van die persoonlijke verwijzingen naar 'Annemarieke', zijn zoons, etc. Dat maakt een boek en de argumentatie erin niet per se beter. ]

(19) 2 - Inleiding - Van liberaal feminisme naar ecofeminisme

"Vrouwenemancipatie is vooral een mannenkwestie. Dit manifest is een pleidooi voor feminisering van de samenleving, voor feminisering van mannen. Een pleidooi voor vrijheid van vrouwen en voor de vrijheid van mannen om hun vrouwelijke kant te kunnen tonen en ontplooien.(19)"(19)

[Lijkt me goed, zo lang dat samengaat met vrouwen die gefeminiseerde mannen accepteren. Maar dat is vaak niet het geval, helaas. Socialisatie zit diep.]

"Feminisme is een positief woord. Feminist is een label om trots op te zijn, net zoals liberaal, atheïst, humanist of veganist. Feminist Caitlin Moran trekt fel van leer tegen vrouwen die niks van feminisme moeten hebben ..." [mijn nadruk] (21)

"Als filosofen al over vrouwen schreven, wat slechts zelden voorkwam, dan gaven zij dikwijls blijk van misogynie ..."(22)

"In een feminienere wereld zou er niet gestunt en gecrost worden met grotejongensspeelgoed met een motor erin. Mannen maken herrie met machines en mannen zijn geobsedeerd door techniek en passen dat dan toe op een manier die gevaarlijk is voor henzelf en omstanders. Een feminienere wereld is een rustigere, stillere wereld, met minder onnodige ongelukken.
Het zijn mannen die vissen, jagen, stunten, crossen, ze gaan naar schietverenigingen, vechtwedstrijden en hebben die vermaledijde bladblazers. Er zijn uitzonderingen, er zullen ook vrouwen zijn die zulke dingen doen. Er zijn mannen die geen van alle genoemde dingen doen en er niet van houden (zoals ik), maar er is een grote mate van correlatie tussen geslacht en deze activiteiten. Je zou kunnen zeggen dat het een vorm van emancipatie is wanneer vrouwen deze activiteiten ook ondernemen. Maar het is niet het soort van emanci­patie dat ik voor ogen heb. Emancipatie op zichzelf is niet altijd goed. Het moet gaan om een vorm van goede emancipatie. Emancipatie die leidt tot minder leed en meer geluk. Emancipatie zonder overlast en zonder schade." [mijn nadruk] (24-25)

[Wel grappig, dit. Ik hou ook veel meer van een 'feminienere wereld' en vind het ook geen vooruitgang als vrouwen mannen op die punten gaan imiteren. Het idee van een 'goede emancipatie' (en dus een slechte) betekent wel dat er dan duidelijk sprake is van een normatieve insteek, van een pleidooi voor bepaalde waarden en normen. Maar dat is al heel lang ook mijn eigen overtuiging.]

"Feminisme maakt deel uit van de Gents-Leidse School. De Gents-Leidse school is een stroming in de moderne filosofie met sterke bases in Gent en Leiden die zich nadrukkelijk plaatst in het project van de Verlichting en streeft naar waarheid en het goede, zonder dogma’s."(25)

[Nooit van die School gehoord. Maar ik zit dan ook niet in een academische omgeving.]

"Ik wil laten zien hoeveel onnodig leed er in de wereld is en hoe onverschillig het overgrote deel van de mensen daarover is. Ik wil mensen aanzetten om de positie van vrouwen wereldwijd – dichtbij en veraf – te verbeteren. Ik wil mannen bevrijden van het juk van mannelijkheid die hen fnuikt in de volle ontplooiing van hun persoonlijkheid. Een belangrijke rode draad in dit boek is de integraal ethische benadering. In dit boek focus ik weliswaar op vrouwen, maar ethiek gaat over alle slachtoffers. Het is inconsistent en inconsequent om voor één categorie slachtoffers op te komen, en niet voor andere slachtoffers. Het is belangrijk om voor alle slachtoffers op te komen: alle wezens die kunnen voelen. Het zal voor velen, inclusief veel feministen, als een verrassing komen dat feminisme zonder vega­nisme een moreel falen is. Ecofeminisme legt een link tussen feminisme en duurzaamheid door te onderkennen dat het patriarchaat niet alleen de oorzaak is van vrouwenonderdrukking maar ook van de uitbuiting en verwoesting van de natuur en dieren. Een feminienere wereld is niet alleen een betere wereld voor vrouwen, maar ook duurzamer en diervriendelijker." [mijn nadruk] (26)

[Dat laatste vind ik eigenlijk ook, al ben ik niet zo principieel als de auteur. ]

"Dit boek is een ethisch onderzoek naar vrouwen als slachtoffers. Ik probeer te achterhalen onder welke omstandigheden, systemen en door welke ideologieën vrouwen worden gehaat, onderdrukt, verkracht, gefolterd, gediscrimineerd en vermoord. Ik probeer een integrale feministische ethiek te ontwerpen die uitkomt bij het ecofeminisme en, een nog omvattender ideologie, ecohumanisme. Ecofe­minisme meent dat het doorbreken van mannelijke dominantie en onderdrukking, en mannelijke (on)deugden als competitie, geldingsdrang, agressie en geweld, niet alleen vrouwen, maar ook mannen en niet-menselijke dieren ten goede zal komen." [mijn nadruk] (27)

[De vraag is wel wat op een gegeven moment dat de definitie van 'slachtoffer' wordt. Maar tot dusver kan ik me wel vinden in dat ecofeminisme.]

"Een centrale stelling van dit boek is dan ook dat feminisme zonder veganisme inconsistent is. Femi­nis­me zonder veganisme is als spreken over mensenrechten maar tegelijkertijd slavenhouder zijn." [mijn nadruk] (27)

"Een andere vorm van inconsistentie is wanneer feminisme niet atheïstisch is.(...) Er zijn geen goede argumenten voor het bestaan van welke god of bovennatuurlijke entiteit dan ook. Er zijn gelovigen die zich feminist noemen, maar dat is alleen mogelijk door ofwel de definitie van feminisme te veranderen (zodat het dragen van een boerka opeens een daad van feminisme wordt) ofwel door de definitie van god en religie zo vaag te maken dat er geen enkele betekenis aan gegeven kan worden. Feminisme be­­gint met atheïsme; atheïsme omhelst het feminisme. Atheïsme en afvalligheid zijn noodzakelijk voor een feministische wereld." [mijn nadruk] (28)

[Het is allemaal super principieel en theoretisch klopt het wel. Maar mensen zijn niet altijd zo consistent in hun gedrag. Daar moet je dan toch ook iets mee. En er is ook wel kritiek mogelijk op het niet willen eten en drinken van dierlijke producten. De bezwaren gelden vermoed ik meer de hele industrie die achter een glas melk of een eitje zit. Maar ik weet er nog niet veel van.]

(31) 3 - Op naar de top van vrijheid en gelijkheid - Filosofie van feminisme en ecofeminisme

"In haar boek Women in Western Philosophy (1979) laat Susan Moller Okin op indringende wijze zien dat de geschiedenis van de filosofie wordt gekenmerkt door misogynie, het bewust onder­geschikt maken van vrouwen. De uitzonderingen daarop zijn zeldzaam. De Verlichtingsfilosofen Helvetius, Diderot en Condorcet vormden de aanzet tot radicale veranderingen in denken en doen, maar er gingen eeuwen overheen voordat er daadwerkelijk vooruitgang voor vrouwen te bespeuren viel."(32)

"De basisspelregel van het liberalisme is volgens Mill dat jouw vrijheid stopt waar de vrijheid van een ander begint, oftewel: alles is toegestaan, zolang je anderen maar geen schade berokkent. Het liberalisme is een kernachtige en krachtige filosofie. Iedereen mag doen wat z/hij wil, zolang z/hij de vrijheid van anderen maar niet beperkt en anderen geen schade berokkent.
Paternalisme is de tegenhanger van liberalisme. Het betekent het opleggen van jouw wil aan anderen, onafhankelijk of die ander daarmee instemt. De mensheid heeft een sterke neiging tot paternalisme in de vorm van groepsdruk. Een groep bepaalt hoe individuen zich behoren te gedragen en zij beperken daarmee de vrijheid van het individu." [mijn nadruk] (34-35)

"Het milliaanse liberalisme is duidelijk: alles mag zolang je anderen maar geen schade berokkent, en, ten tweede, er moeten mogelijkheden zijn voor iedereen, en met name ook voor vrouwen, om zich ten volle te kunnen ontplooien door middel van onderwijs, carrière of wat dan ook."(36)

"Hoewel liberalisme logischerwijs ook over de vrijheid van vrouwen zou moeten gaan, blijken veel liberale filosofen geen oog te hebben voor de onvrijheid van de vrouw. John Stuart Mill vormt een uitzondering. Mill slaagt erin het liberalisme te ontdoen van vrouwenonderdrukking. Het mooie is dat in de moderne westerse samenleving de idealen van Mill zijn gerealiseerd en zelfs verder doorgevoerd dan hem als progressief denker voor ogen stond."(36)

"Als we het doel-op-zichperspectief toepassen, dan blijkt dat vrouwen wereldwijd louter instrumenteel behandeld worden: de vrouw als seksobject, als moeder, als kokkin en schoonmaker, als verzorger van de familie, als drager van de ‘eer’ van de familie. De vrouw is in dit perspectief een instrument voor de belangen van anderen, met name mannen. De vrouw als individueel persoon wordt niet erkend." [mijn nadruk] (39)

"Universeel subjectivisme is een slachtofferfilosofie. Het gaat erom om je in de positie van potentiële slachtoffers in te leven en de wereld vanuit dat perspectief te ervaren. In de komende hoofdstukken komen tal van gruwelverhalen voor van vrouwen die door mannen of door hun sociale omgeving waarin ook vrouwen zijn, afschu­welijke dingen worden aangedaan. Er is niemand, maar dan ook niemand die, als hij of zij een keuze zou hebben, zich in de positie van het slachtoffer zou wensen." [mijn nadruk] (43)

[Het is nog steeds niet duidelijk wat een 'slachtoffer' is. Is dat iemand die lijdt door iemand anders die iets doet tegen zijn of haar wil in? Maar wanneer lijdt iemand? En wat dus als iemand niet lijdt? Of alleen maar meent te lijden? Of beweert te lijden om een ander een hak te zetten? Is degene die zegt te lijden altijd wel integer? ]

"Wat mij vaak verbaast aan ethiek en activisten is de beperkte blik. Activisten kunnen toegewijd werken aan een morele casus en tegelijkertijd deel hebben aan andere immorele praktijken! Zo zijn er veel feministen die zich inzetten voor gelijke rechten en kansen van vrouwen en strijden tegen de structurele onderdrukking en onderwerping van vrouwen door mannen, maar die zonder blikken of blozen dierlijke producten consumeren. Of mensen die zeggen voor mensenrechten te zijn, maar die tegen het homohuwelijk zijn. Of rijke vrouwen die onderdrukt worden, zoals in Saoedi-Arabië, maar die zelf hun personeel als huisslaaf behandelen. Of mensen die zich bekommeren om de ecologische crisis en zelf een te grote ecologische voetafdruk hebben." [mijn nadruk] (46)

[Die voorbeelden zijn nogal verschillend. Maar als het gaat om dat veganisme: Waarom zou je niet heel goed succesvol activistisch kunnen zijn op het ene vlak en minder principieel op het andere vlak? Het kost allemaal aandacht en energie. Soms is het gewoon op. Van den Berg lijkt niets te begrijpen van de zwakheden of zwakke momenten van mensen. Ik hoop niet dat het iemand is die van huis uit alles mee heeft gehad, alle kansen heeft gehad, wat ervaring met ellende lijkt me hier geen slechte zaak.]

"Een integrale of alomvattende ethiek streeft naar een zo consequent­ mogelijke ethiek. Consequente ethiek is gevoelig voor alle slacht­offers. Sensitiviteit (empathie) voor slachtoffers is daarom van fundamenteel belang. Slachtoffers zijn alle wezens die onnodig en voorkoombaar leed wordt aangedaan; dat kunnen vrouwen, homosek­suelen, dissidenten, atheïsten, andersgelovigen, mensen van een ander ras, mensen elders op de wereld, toekomstige generaties, arbeiders, minderheden, kinderen, niet-menselijke dieren et cetera zijn. Het is inconsequent om voor een categorie slachtoffers op te komen en andere groepen te onderdrukken en uit te buiten." [mijn nadruk] (47)

[Hier dus een omschrijving van wat een slachtoffer is, maar het is een bijzonder vage omschrijving. Wanneer doe je iemand leed aan? Dat is ingebed in een normatieve context. Moeten we maar geen Zwarte Piet meer doen omdat sommige zeggen daar onder te lijden? Moeten we dat schilderij met een blote vrouw of man uit de openbare ruimte weghalen omdat iemand zich bij het zien ervan in zijn of haar geloofsovertuiging gekrenkt voelt? En zo meer en zo verder. En dan die vreselijke uitdrukking 'niet-menselijke dieren'. Alsof mensen 'menselijke dieren' zijn. Alsof je dieren en mensen op één lijn kunt zetten. En dan natuurlijk de vraag: welke dieren? Mogen we geen muggen meer doodslaan? Moeten we bewegingloos worden om te voorkomen dat we een bacterie doodtrappen?]

"Ecofeminisme is de integrale toepassing van het strijden tegen (mannelijke) onderdrukkingsmechanismen. Het ecofeminisme sluit aan bij de zorgethiek in de zin dat de vrouwelijke deugden als zorg worden gepromoot. Niet alleen zorg voor de naasten, maar ook zorg voor de natuur en zorg voor niet-menselijke dieren (al wordt dit laatste dan weer niet door alle ecofeministen gedeeld, vreemd genoeg).
Ecohumanisme is een rationeel en moreel wereldbeeld dat het ecofeminisme omvat. Ecohumanisme is niet alleen een integrale ethiek, maar ook een integrale filosofie die streeft naar rationele en morele consistentie." [mijn nadruk] (47)

[Zou hij zich vrouwelijke onderdrukkingsmechanismen zelfs maar kunnen voorstellen?]

(49) 4 - Herstory - Een historisch perspectief op misogynie en feminisme

" ... onderstaand overzicht schetst een impressie van een feministische blik op de ideeëngeschiedenis. Het zijn dikwijls onderwerpen die ontbreken in de door mannen gedomineerde historische canon. Hoewel geschiedenis (history) in theorie de objectieve studie van het verleden is, blijkt dat een mannelijk perspectief op de geschiedenis dominant; herstory toont een ander perspectief waarbij aandacht wordt besteed aan de rol die vrouwen speelden en de positie die vrouwen in de samenleving innamen."(49)

[Een nogal flauwe woordspeling, vind ik. Nu volgt dus een lange opsomming. Mijn opmerkingen. Gearrangeerd huwelijk: gaat te gemakkelijk uit van relaties gebaseerd op wederzijdse liefde (historisch pas laat ontstaan), je kunt het eens zijn met een huwelijk dat voor je gearrangeerd is, je kunt er in groeien, het hoeft niet samen te gaan met dwang en geweld in de relatie, kan samengaan met veel respect wie weet, is dus niet per se moreel verkeerd. Polygamie: waarom staat dat hier? is niet per definitie vrouwonvriendelijk en zeker niet per se moreel verkeerd. Meritocratie: "In een meritocratie gaat het alleen om wat iemand kan, niet of iemand een vrouw of man is, blank of zwart, religieus of niet. Feminisme en merito­cratie horen samen op te gaan."(55).]

(61) 5 - Ben ik een feminist? Test jezelf

"Feminisme gaat in essentie niet om vrouwen, maar om mannen. Het gaat erom dat mannen hun neiging tot overheersing van vrouwen onderdrukken en dat de samenleving zo wordt ingericht dat vrouwen zich in vrijheid kunnen ontplooien en worden beschermd tegen pa­ter­nalisme. Of vrouwen zich maatschappelijk, cultureel, sociaal, sek­su­eel, muzikaal, sportief, of politiek willen ontplooien is een keuze die vrouwen zelf moeten maken."(61)

[Dat is bijzonder eenzijdig en onjuist. Ook al is onderdrukking van vrouwen door mannen het belangrijkste, vrouwen onderdrukken soms mannen en andere vrouwen en ook dat moet stoppen. Het gaat om een algemeen principe. Ook die laatste zin is oppervlakkig: er zijn keuzes die niemand zelf kan maken, omdat er zwaarwegende redenen zijn om dat niet te doen. Wat als al die vrouwen huisvrouw willen worden, een boerka willen dragen, etc.? Dat hele idee van 'vrije keuze' is helemaal niet zo simpel.]

(65) 6 - Geen woorden maar daden - De vergeten strijd voor de vanzelfsprekendheid van vrouwenkiesrecht

"Het is er niet alleen voor vrouwen beter op geworden, ook voor mannen is het beter dat vrouwen stemrecht hebben. Immers, is het niet wal­ge­lijk om te leven in een onrechtvaardige, uitbuitende samen­leving waarbij de ontplooiingskansen van vrouwen ernstig zijn gelimiteerd? Een samenleving waarbij vrouwen gelijkwaardig zijn en zich vrij kunnen ontplooien is beter, prettiger, plezieriger dan een samenleving van uitsluiting en achterstelling."(66)

[Ik houd niet van dit soort subjectieve gewauwel. Het hangt uiteraard van je normatieve perspectief of je machtspositie af of je dat walgelijk of prettig vindt. Toon dat laatste maar eens aan, zou ik zeggen, en overtuig dan vooral ook al die mensen die het helemaal niet met je eens zijn.]

(71) 7 - De essentie van de vrouw bestaat niet - Maar vrouwen zijn wel gemiddeld minder gewelddadig

"Mannen en vrouwen zijn fundamenteel verschillend."(71)

[Gevaarlijke uitspraak. Is het fysieke verschil zo fundamenteel?]

"Nog los van het feit of er behalve primaire (en secundaire) geslachtskenmerken nog andere (gemiddelde) verschillen zijn tussen de geslachten, is de uitslag hiervan van geen enkel belang voor het toekennen van morele status. (...) Toch rechtvaardigt dit verschil in IQ geen verschil in morele status. Feminisme begint met het uit de weg helpen van deze drogreden, de naturalistische drogreden, het afleiden van hoe iets behoort te zijn uit het feit dat iets nu eenmaal zo is." [mijn nadruk] (72)

[En terecht. Maar helemaal simpel is ook dat niet. Kinderen zijn op een aantal punten anders dan volwassenen en daarom mogen ze niet stemmen. Hier wordt vanuit de feiten een regel afgeleid. ]

"In som­mige communistische staten als China onder Mao werden de ver­schillen tussen mensen zoveel mogelijk uitgebannen, ook de verschillen tussen mannen en vrouwen. Zo werd iedereen gedwongen om in hetzelfde tenue te lopen en was er een verbod op cosmetica. Dat is in flagrante tegenstrijd met de individuele vrijheid. In een liberale samenleving mogen vrouwen en mannen zelf bepalen in hoeverre ze zich aan de sociaal-culturele genderverwachtingen willen houden. Vrouwen mogen zich kleden zoals ze willen: heel vrouwelijk of juist niet." [mijn nadruk] (73)

[Ook weer zo'n oppervlakkig standpunt. Er kunnen goede redenen zijn om de rol die het uiterlijk van mannen en vrouwen speelt te minimaliseren of om gelijkheid op een andere manier te forceren tegen de aloude vanzelfsprekendheden in. Een bepaalde mate van 'dwang' is maatschappelijk altijd al aanwezig, want die individuele vrijheid zit vaak in de weg om sociale doelen te bereiken. Wat als mensen er in een liberale samenleving voor kiezen om gelovig te zijn of er voor kiezen om intolerant te zijn tegenover iedereen die afwijkende standpunten inneemt? Dat is ook het geval in de opvoeding en het onderwijs. Mensen die gooien met een uitdrukking als individuele vrijheid' proveren er van alles mee te rechtvaardigen.]

"Desondanks zijn er kenmerken die gemiddeld genomen meer bij de ene sekse dan bij de andere sekse voorkomen én zijn de eigenschappen waarin vrouwen uitblinken over het algemeen moreel superieur. Positief: empathie, zorgzaamheid en vreedzaamheid. Negatief: dominantiedrang, geweld en agressie."(74)

[Bedoelt VdBerg nu 'van nature' / genetisch meer voorkomen bij de ene dan bij de andere sekse? Dat zou onjuist zijn, want de genoemde zaken worden allemaal aangeleerd. ]

"Ik volg de lijn van ecofeministen en Konner die beargumenteren dat als er verschillen zijn tussen mannen en vrouwen, die verschillen in het voordeel van vrouwen uitpakken. Dat wil zeggen dat de eigenschappen die over het algemeen meer bij vrouwen worden aangetroffen moreel superieure eigenschappen zijn, dat wil zeggen eigenschappen die meer bijdragen aan vrede en tolerantie dan de gemiddelde mannelijke eigenschappen. Dus, vrouwen zijn, volgens ecohumanisten, empathischer en beter in staat tot moreel handelen dan mannen. Dit verschil zit de gelijkwaardigheid niet in de weg."(75)

[Dat geeft geen antwoord op mijn vraag.]

(77) 8 - Het man-of-vrouwspel

[Wat een kinderachtig stukje, bah.]

(79) II - Feminismeparade

[Vanaf hier volgens mij een verzameling losse stukjes.]

(81) 9 - Het belang van autonomie - Over het existentieel feminisme van Simone de Beauvoir

"Autonomie betekent dat je controle hebt over je eigen leven. Dat je niet gevangen zit in sociale structuren. Autonomie is een centraal begrip in het humanisme." [mijn nadruk] (81)

[Maar wel een heel problematisch begrip. Je hebt in de eerste plaats vaak geen controle over je leven (stel je wordt ernstig ziek, ontslagen, verliefd op een ander ... hoeveel controle heb je dan?). Verder heb je ook baat bij sociale structuren, zo'n uitdrukking als 'gevangen zitten in' vind ik typerend voor Van den Berg. En het bekende dilemma duikt natuurlijk op: vinden dat iemand vrij moet zijn, autonoom moet zijn. Wat is een 'eigen keuze' eigenlijk? Wat als iemand er voor kiest om haar vrijheid op te geven en/of zich te onderwerpen aan mannen? 'Vanuit liberaal perspectief is dat een vorm van sociaal masochisme', zegt VdB op p.86, alsof dat etiket het probleem oplost. Wat als iemand gaat werken om geld te verdienen? Is dat een eigen keuze? En geef je dan je vrijheid niet voor een groot deel op? Autonomie. vrijheid, het zijn ontzettend vage begrippen die heel veel vragen oproepen.]

"Het feminisme van De Beauvoir is existentialistisch. Dat betekent dat zij grote nadruk legt op individuele zelfontplooiing en verantwoordelijkheid voor ieders eigen keuzes."(83)

"De Beauvoir merkt op dat vrouwen altijd geclaimd worden door anderen om iets te doen: ‘Ze [de vrouw] behoort toe aan de familie, aan de groep, ze behoort niet toe aan zichzelf.’"(83)

"De Beauvoir heeft de vrijheid van het individu hoog in haar vaandel, daarmee is zij een liberaal. Zij wordt soms beticht van militant feminisme en van illiberalisme omdat zij van iedere vrouw een vrije autonome vrouw wil maken ..." [mijn nadruk] (84)

[Een anarchist of een socialist heeft de vrijheid van het individu ook hoog in het vaandel. Het woord 'liberaal' wordt door Van den Berg enorm opgerekt waarmee het problematisch wordt: ook al wil je iets, dan is het er nog niet.]

[Dit stuk is noch een goede bespreking van De Beauvoir, noch een goede analyse van de gepresenteerde begrippen en problemen.]

(87) 10 - De blinde vlekken van het feminisme van Anja Meulenbelt

"In 2016 verscheen de monografie Het verschil. Zeventien actuele kwesties bekeken vanuit het feminisme waarin zij haar visie op het belang van feminisme vandaag de dag uiteenzet. Ik zal betogen dat zij in dat werk twee grote blinde vlekken heeft: an­­tropocentrisme en cultuurrelativisme."(87)

"Meulenbelt benadrukt dat vrouwenemancipatie ook gaat over mannen, mannelijkheid en mannelijk­heidsideologie."(89)

[Daar heeft ze helemaal gelijk in.]

"Het feminisme van Meulenbelt is antropocentrisch: er is geen enkele aandacht voor de door feministen als Carol Adams in The Sexual Politics of Meat beargumenteerde link tussen de onderdrukking van vrouwen en die van niet-menselijke dieren. Meulenbelt komt wel op voor het hele spectrum van de LGBT-gemeenschap. Zij verdedigt de onderklasse. Maar zij is blind voor die andere vorm van onderdrukking, de uitbuiting, onderdrukking en moord op niet-menselijke dieren. Een misdaad vooral gepleegd door mannen, maar waaraan vrouwen medeplichtig zijn. Het fundamentele probleem met het feminisme van Meulenbelt is dat het niet gebaseerd is op een normatieve ethische theorie en daardoor geen integrale ethiek kan zijn."(90-91)

[Wie zegt dat ze daar blind voor is? Misschien wil ze zich daar gewoon niet mee bezig houden en heeft ze daar goede redenen voor. En waarom zou ze een 'integrale ethiek' willen zoals Van den Berg die wil? Kun je zonder dat geen feministe zijn? Wat een onzin. De kwestie van cultuurrelativisme is boeiend, die draait dus om die kwestie van of je - vanuit universele waarden en normen - kunt willen dat andere vrouwen zich moeten emanciperen en vrij moeten worden, ook als ze dat zelf niet willen. Het draait ook om de kwestie dat veel vrouwen andere vrouwen gezien de bekende machtsverhoudingen niet willen afvallen ook al zijn ze het helemaal niet eens met die vrouwen.]

"Meulenbelt kiest voor cultuurrelativisme, waarbij het niet meer gaat om universele normen en waarden, maar om cultuurgerelateerde waarden. Het universeel feminisme wordt gerelativeerd en daarmee uitgehold: ‘Het werd duidelijk dat de witte feministes niet namens de zwarte vrouwen konden spreken […].’ Dit is een racistische benadering. Het is irrelevant wat voor huidskleur iemand heeft of tot welke cultuur hij of zij behoort wanneer het gaat om universele waarden zoals mensenrechten."(91)

"‘Het is voor westerlingen belangrijk dat we een toontje lager zingen, dat we begrijpen dat we niet vrij zijn van oude koloniale denkbeelden dat wij de redders moeten zijn van die arme inheemse vrouwen, en dat wij beter weten wat bevrijding is dan de vrouwen zelf.’ Ik ben zo’n westerling die weigert een toontje lager te zingen omdat ik opkom voor de slachtoffers en het inderdaad mogelijk is dat vrouwen zelf niet weten wat bevrijding is. Als je geïndoctrineerd bent met misogyne opvattingen en achterlijke opvattingen over de wereld en de moraal, zoals door de islam, dan is het niet zo verwonderlijk dat je geen beeld hebt van wat vrijheid in zou kunnen houden en heb je voor vrijheid een samenleving nodig die jou die vrijheid gunt. Als jij besluit geen boerka te dragen en je wordt dan voortdurend lastig­gevallen, dan heb je de facto geen vrijheid.
Meulenbelt zal ongetwijfeld deze analyse afdoen als islamofobie. Ze vindt islamofobie het probleem, terwijl de islam het probleem is. Ik ben tegen discriminatie van moslims. Ik ben vóór mensenrechten. In een vrije samenleving mogen, zo niet moeten, ideeën vrijelijk bekritiseerd worden. Islamkritiek is niet hetzelfde als discriminatie van moslims. Ondanks al haar goede bedoelingen verzuimt Meulenbelt om op te komen voor vrouwen die lijden onder de beperkingen van de cultuur en religie waarin zij gevangenzitten en worden gehouden."(92-93)

[Ik zelf heb ook een hekel aan cultuurrelativisme en denk ook dat er universele waarden zijn die we nooit mogen loslaten. Ik ben het dan ook niet met Meulenbelt eens, al snap ik Meulenbelts houding wel die niet iets wil opleggen aan anderen omdat zij zelf zo overtuigd is van een bepaalde waarde. Het gevaar van het geloven in universele waarden is uiteraard dat je andere mensen - eventueel met geweld - gaat dwingen om hun eigen waarden los te laten voor die universele. Het kan zoals we weten leiden tot totalitaire neigingen. Ik merk weinig van dat besef bij Van den Berg, hij zegt er ook niets over. Hij praat veel te gemakkelijk over mensenrechten als universele maatstaven voor hoe we ons moeten gedragen, want er is echt wel wat af te dingen op die universele mensenrechten die vaak maar al te westers en al te christelijk zijn.]

(95) 11 - Tegen gesegregeerde toiletten - Doorgeslagen feminisme of feministische utopie?

"Maar waarom zijn er gescheiden dames- en herentoiletten in openbare gebouwen? Als er toiletten zouden zijn voor blanken en niet-blanken zou er schande van gesproken worden."(95)

"Staande plassen voor een toiletpot is een gebruik dat bestreden moet worden in het kader van hygiëne: de druppels en stralen gaan op de rand en over de vloer en de urine spettert in het rond."(96)

[Ja, hoor, laten we daar een politieke partij voor oprichten.]

"Naaktheid zou normaal moe­­­ten zijn. Maar het is nog een lange weg voor dit geaccepteerd is zoals in wellnesscentra en op naaktcampings. Veel mensen hebben, door hun opvoeding, niet het gevoel dat ze zich prettig voelen bij naaktheid en veel mannen, en vooral jongens, kunnen zich moeilijk fatsoenlijk gedragen in de nabijheid van (vrouwelijk) naakt. Een samenleving waar toiletten niet meer gesegregeerd zijn en waar vrouwen zich desalniettemin op hun gemak voelen is een geëmancipeerde samenleving. Of, andersom, zolang er gesegregeerde toiletten zijn is de emancipatie nog niet voltooid en dienen mannen opgevoed en geëmancipeerd te worden."(96)

[De principes - waar Van den Berg vol van is - en de praktijk.]

(97) 12 - De wurggreep van het neoliberale paradigma - Een bevrijdend feministisch perspectief

"Het systeem van de vrije marktideologie is in de jaren tachtig van de 20ste eeuw versmald tot de neoliberale ideologie. Economie werd gelijkgeschakeld met neoliberalisme. In het neoliberalisme staat alles in het teken en ten dienste van de vrije markt. Middel en doel hebben stuivertje gewisseld. Economie zou echter een instrument voor een welvarende samenleving dienen te zijn.(...)
In het pamflet Je houdt het niet voor mogelijk (2012) koppelt ­Marçal haar scherpe analyse van het economische systeem aan feminisme. Het economische systeem is volgens haar patriarchaal, bedacht vanuit de mannelijke geprivilegieerde positie waarbij de (traditionele) rollen van de vrouw niet meetellen."(97-98)

[Boeiend, die Marçal. Ik denk dat ik dat pamflet wil lezen. ]

(103) 13 - Kritiek op het van de rede losgezongen feminisme - Maarten ’t Hart over feminisme

"Ik betreur het dat een deel van het feminisme ten prooi is gevallen aan de verleidingen van het irrationele, dat de strijdvaardige feministen soms te ver doorsloegen. ’t Hart bekritiseert deze vorm van feminisme. Echter, in de samenleving vond men niets mooier dan kritiek op feminisme en kreeg hij ‘bijval van de meest reactionaire krachten in de samenleving’."(105)

(109) 14 - Bang voor bloot - Een feministische filosofie van de naaktheid

"Publiekelijk bloot geldt in veel culturen als onfatsoenlijk. De attitude over bloot is een criterium voor de mate van individuele en culturele beschaving en vrijheid."(109)

"Schipper [in Bloot of bedekt van 2015 - GdG] besteedt veel aandacht aan het concept kuisheid. Maar wat is dat eigenlijk? Kuisheid is een begrip waar ik niks mee kan. Kuis­­heid is een combinatie van preutsheid en een fobie voor alles wat met seksualiteit te maken heeft. Strikt genomen is kuisheid seksuele onthouding. In veel religieuze kringen en conservatieve kringen is kuisheid voor het huwelijk een strikte sociale eis, met name voor vrouwen. De obsessie met kuisheid is iets dat in vele culturen voorkomt en wordt gekoesterd"(111-112)

"Het boek van Schipper biedt een blik op de ongelofelijke idiotie, achterlijkheid, wreedheid en onderdrukking die zo vaak samenhangt met religie."(114)

"Nudisme is de normalisering van naaktheid. Naaktheid wordt uit de taboesfeer gehaald en gedeseksualiseerd. In China is nudisme taboe en verboden, schrijft Schipper. Het bestaan van een nudismecultuur in een samenleving is een graadmeter voor de vrijheid. Er is een verschil tussen de compleet weggestopte private nudismecultuur in de VS (met omhein­de naaktcampings) en nudisme als onderdeel van de mainstreamcultuur zoals in (Noord) Europa waar er volop naaktstranden zijn, naaktcampings en vooral gemengde sauna’s waar mensen bloot recreëren."(115)

"Om plezierig met elkaar om te gaan in een samenleving is het belangrijk dat mensen zich het liberalisme eigen hebben gemaakt zodat ze anderen de vrijheid gunnen om dingen te doen waar ze zelf misschien een vreselijke hekel aan hebben."(120)

[Dit is een bijzonder oppervlakkige tekst die ook nog eens ergerlijk wordt door alles al te persoonlijk te maken. Ik ben geïnteresseerd in de kwesties, niet in de persoonlijke ontboezemingen van Van den Berg die laten zien wat een arrogant en moralistisch ventje hij is, een ventje dat zichzelf geweldig vindt en helaas niet kan relativeren.]

(123) 15 - Multiculturalisme is slecht voor vrouwen - Het tragische ongelijk van Martha Nussbaum

"In 1999 publiceerde filosoof Susan Moller Okin de veelbesproken paper Is Multiculturalism Bad for Women? Okin betoogt dat vanuit liberaal perspectief multiculturalisme intolerantie binnen groepen tolereert en daarmee slachtoffers maakt en dat die slachtoffers doorgaans vrouwen zijn.
Filosoof Martha Nussbaum negeert deze kritiek en bepleit in haar boek The New Religious Intolerance (2012) het multiculturalisme. Een tijdlang kijk ik geïntrigeerd naar de kaft van dit boek. Ik vind het een mooie foto. Er staat een groepje moslimvrouwen op afgebeeld. Ze dragen allen een hoofddoek die hun haren en oren bedekken en lange donkere gewaden. Het lijkt of ze in gebed zijn. De aandacht wordt getrokken door een meisje van een jaar of acht dat niet recht voor zich uit kijkt, maar naar opzij kijkt, alsof ze niet geïnteresseerd is in het gebed. Het meisje draagt een vlagele hoofddoek die contrasteert tegen de donkere gewaden van de vrouwen. Deze foto in sa­men­spraak met de titel The New Religious Intolerance maakte bij mij de klik: ‘Kijk, daar is een voorbeeld van hoe de islam vrouwen en kinderen (en met name meisjes) onderdrukt.’ Het heeft een poos geduurd voor bij mij het kwartje viel dat Nussbaum dit helemaal niet bedoelt. De nieuwe intolerantie, volgens Nussbaum, is niet de intolerantie binnen een religie, maar de intolerantie van de westerse samenleving jegens religie en met name de islam, zoals blijkt uit het boerkaverbod dat in verschillende westerse landen van kracht is. Volgens Nussbaum is er dan ook niks mis met deze foto. Ik zie slacht­offers en onderdrukking, terwijl Nussbaum mensen ziet die hun recht op de vrijheid van religie uitoefenen. De foto kan fungeren als een Rorschachtest om intolerantie te peilen: zie je de uitoefening van individuele vrijheid of zie je een beknotting van de vrijheid van het individu? Nussbaum ziet vrijheid; ik zie onderdrukking. Dit essay is mijn poging te beargumenteren waarom ik gelijk heb en Nussbaum niet. In een Rorschachtest legt de beschouwer zijn of haar subjectieve interpretatie. In de echte wereld zijn er slachtoffers. Zoals in de fysica de harde natuurwetten gelden, zo geldt in de ethiek de harde werkelijkheid van het leed en de onderdrukking. Bij onnodig leed roept de morele plicht om het slachtoffer te verdedigen. Onbegrijpelijk dat mensen zoals Nussbaum niet de zijde van de slachtoffers, maar die van de onderdrukkers kiest. Dat is een wrange wending van de filosofie. Het kan verkeren."(123-124)

[Maar wat nu als die vrouwen zich niet als slachtoffer zien en geen leed ervaren? Van den Berg zal dan zeggen: ze weten zelf niet dat ze slachtoffer zijn en lijden, maar ik weet dat wel, ze kunnen niet vrij kiezen en dus lijden ze. Dat is op zijn minst problematisch en dan heb je wel wat uit te leggen.]

"Nussbaum vergelijkt Europa met Amerika. Ze betoogt dat Amerika een smeltkroes van culturen is, waarbij religieuze minderheden harmonieus samenleven. In de Verenigde Staten worden uitzonderingen op algemene regels gemaakt wanneer religieuze minderheden daar om vragen. Zoals de mennonieten die in de rechtszaal hun hoed niet af hoeven zetten, terwijl alle anderen dat wel moeten doen. Nussbaum vindt dit goed. Ze betoogt dat de liberale overheid zoveel mogelijk mensen met een (religieuze) identiteit moet accommoderen, zolang er maar geen groot gevaar is voor de openbare orde en veiligheid. Nussbaum pleit zodoende voor het multiculturele politieke mo­­del van accommodatie waarbij de overheid in gelijke mate privilege verstrekt en uitzonderingen op religieuze grondslag maakt wanneer de beoefenaars van het geloof in kwestie maar hard genoeg beweren dat het fundamenteel is voor hun identiteit. De crux van het probleem zit erin dat Nussbaum religie en de vrijheid van religie te serieus neemt."(126-127)

"Centraal in Nussbaums verontwaardigde aanval op het laïciteitsmodel in Europa (en met name in Frankrijk) is het hoofddoekverbod. In scholen in Frankrijk mogen geen hoofddoeken worden gedragen om te benadrukken dat scholen religieus neutraal zijn. Nussbaum spreekt hier schande van."(127)

[Tja, als je de religie in bescherming wilt nemen ... Ik vind dat Frankrijk hier juist geweldig vooruit loopt op een samenleving waarin religie geen aparte status krijgt. ]

"Laïciteit betekent een strikt religieus neutrale overheid, het kan daarom niet dat overheidsbeambten tekens tonen van een bepaalde religie (of andere levensbeschouwing). Een agent met een hoofddoek, een keppeltje of een tulband schaden de neutraliteit van het gezag."(127)

"Wanneer de overheid religies privileges toestaat (zoals religieus onder­wijs, jongensbesnijdenis, rituele slacht) en subsidieert (via gesubsi­dieerde scholen op religieuze grondslag) leidt dat ertoe dat intolerante religieuze groepen in hun intolerantie worden gesteund. Het is een fundamentele keuze of de overheid kiest voor het accommoderen van (religieuze) groepen of de vrijheid van het individu als centraal uitgangspunt heeft en houdt. Het laïcité-model staat voor de vrijheid van het individu. Nussbaum daarentegen kiest voor de groep en het multiculturele model."(128)

"Hoe mag een ambtenaar eruitzien als z/hij geen enkele ideologie mag uitdragen? Een brave ambtenaar in het pak draagt (in mijn ogen) een duidelijke ideologie uit: een conservatief burgerlijke ideologie. Enfin, ik probeer consistent te zijn, maar het lukt niet goed. Ik vind het echter geen enkel probleem om aan een loket geholpen te worden door een punker, door een haatbaard of een hoofddoekdrager. Maar een dokter of onderwijzer met een haatbaard zou ik niet waarderen (en ik zou kiezen voor een andere dokter en een andere school). Een onderwijzer of dokter met een hoofddoek zou ik denk ik niet zo erg vinden – het ligt eraan wat voor hoofddoek, of ze een hand wil geven en oogcontact maakt." [mijn nadruk] (129)

[Dit is zo'n voorbeeld van een probleem aankaarten en er dan niets mee doen door te vervallen in allerlei persoonlijke opmerkingen die ook nog eens tegenstrijdig zijn. Hou dat er eens buiten en probeer vervolgens in meer algemene zin het probleem te analyseren, zou ik zeggen, daar hebben we meer aan. Maar nee, het vervolg gaat ineens over kledingvoorschriften.]

"Voor mij is het onbegrijpelijk dat een intelligent iemand zich tot een religie kan bekeren. Blijkbaar is cognitieve dissonantie sterk en kunnen intelligente mensen zichzelf het oor van de religie aannaaien. Als liberaal vind ik dit geen enkel bezwaar: iedereen heeft recht op zijn eigen onhebbelijkheden en achterlijkheid, zolang anderen maar niet geschaad worden."(131)

[Kijk, dat is zo tegenstrijdig. Waarom zouden we het goed moeten vinden / er geen bezwaar tegen moeten hebben dat iemand zich tot een religie bekeert? Wat een leeg vrijheidsbegrip is dat en wat een mager idee over wat mensen schaadt. Religie schaadt mensen zou ik kunnen zeggen, dus moeten we die vrijheid om een religie aan te hangen verbieden en afnemen. Maar ietsje verder:]

"Niet-medische jongensbesnijdenis en ri­­tueel slachten zoals dat bij moslims en joden voorkomt is immoreel en strij­­dig met het liberale niet-schadenprincipe en mag daarom niet gedoogd worden."(131)

[Als je mensen toestaat religieus te zijn krijg je dat soort zaken er gratis bij. En waar blijf je dan met je mooie verhalen over vrijheid? Alles hangt dus af van wat je schadelijk voor anderen vindt, maar dat is zwaar normatief bepaald. Mensen die tegen naakt op stranden zijn zullen zeggen dat het zien van blote borsten hun kinderen schaadt. Hebben ze dan het recht om dat te verrbieden? Elke dictator verbiedt van alles vanuit het idee dat die dingen schadelijk zijn, dat zou iemand als Van den Berg toch aan het denken moeten zetten. Toon maar eens aan dat iets niet of wel schadelijk is. Dat is in veel gevallen helemaal niet zo eenvoudig. En dat haalt dus de grond weg onder het liberale vrijheidsbegrip.]

"In The New Religious Intolerance bepleit Nussbaum dat wij de wereld vanuit het perspectief van de gelovigen bekijken ..."(131)

[Onzin inderdaad. Ik heb altijd gevonden dat een gelovige zich maar eens moet in inleven in hoe een ongelovige de dingen ziet. Dat zou pas een revolutie opleveren.]

"Nussbaum is van mening dat het inperken van de vrijheid van religie (en onophoudelijke kritiek op religie, met name op de islam) een gevaar is voor de vrede en cohesie van de samenleving. Het gevaar zit meer in het westerse intoleranter wordende liberalisme dan in de religie, meent Nussbaum. Maar dat is de omgekeerde wereld."(132)

"Feminisme is gebaat bij een ideologie die vrouwen beschermt, een ideologie die niet heult met de onderdrukkers, maar pal staat voor de vrijheid en keuzevrijheden van individuele vrouwen, een ideologie die misogynie afkeurt en bestrijdt en niet een ideologie die onderwijs in misogyne en homofobe wanen goedkeurt en faciliteert. Wie wil opkomen voor vrouwen, loopt het risico mensen boos te maken, inclusief sommige vrouwen. Ook vrouwen maken soms deel uit van het patriarchale onderdrukkingsmechanisme, dat door het label religie een respectabele vermomming krijgt, zoals Nussbaum dat doet." [mijn nadruk] (133)

"Als volwassen vrouwen kiezen voor een boerka dan is dat weliswaar onbegrijpelijk voor liberalen, maar als het een vrije keus is, dan is dat een vrije keus die getolereerd moet worden (niet: gerespecteerd)."(136-137)

[Daar gaan we weer. Zo naïef dit: wanneer weet je of iets een 'vrije keus' is? Het punt is nu net - wat hij zelf steeds benadrukt - dat dit een element is uit een onderdrukkende religie, uit een vrouwvijandige cultuur waar mannen verzonnen hebben dat een vrouw in de publieke ruimte niet gezien mag worden. Dat is genoeg. Al die andere argumenten zijn verder niet belangrijk, al IS een boerka werkelijk ongezond, etc. Hij is tegen niet-medische jongensbesnijdenis, maar de schadelijkheid ervan toont hij helemaal niet aan. Nee, de KNMG is terecht tegen, vindt hij. Dat zijn die artsen die vroeger ook tegen masturberen waren omdat het allerlei 'schade' veroorzaakte, nietwaar. VdBerg zwabbert maar heen en weer tussen vrijheid en schade, zijn liberale standpunt is totaal onhelder en inconsequent. ]

"Nussbaum filosofeert verder op wat dwang inhoudt en vliegt daarbij gruwelijk uit de bocht. Ze beweert dat in de opvoeding er altijd sprake is van dwang en vaak irrationele dwang."(138)

[Dat is ook zo. Al hangt dat dus af van wat je verstaat onder 'dwang'.]

(145) 16 - Islamitische vrouwenhaat

Bespreking van Eltahawy die bepaald geen cultuurrelativist is.

(155) 17 - Het paard van Mekka - Vrouwen in de tang tussen multiculturalisme en islamisme

Bespreking van Machteld Zee's Choosing sharia?.

"Een cruciaal verschil tussen liberalen en multiculti’s is dat liberalen uitgaan van het individu en dat multiculti’s uitgaan van de groep, met name minderheidsgroepen en daarmee blind en ongevoelig zijn voor slachtoffers binnen die groep. Onder het mom van progressiviteit en begaanheid met anderen, kiezen multiculti’s partij voor de onderdrukkers en tolereren zij intolerantie."(157)

"Zee legt uit dat multiculturalisme een vorm van de naturalistische drogreden is: op basis van het feit dat er culturele diversiteit is, wordt geconcludeerd dat culturele diversiteit goed is. En dat is een drog­reden."(158)

[Daar ben ik het erg mee eens.]

"Zee vraagt zich af waarom er zo weinig aandacht besteed wordt aan het islamisme dat staat voor onderdrukking van vrouwen, homoseksuelen, joden, christenen, atheïsten, ongelovigen en niet-fundamentalistische moslims. Waarom maakt (bij­­na) niemand zich druk om deze repressieve ideologie? Het is opvallend dat kritiek op de islam vaak wordt weggezet als islam-bashing zoals Nussbaum in haar boek The New Religious Intolerance. Dat is vreemd want kritiek op mensenrechten, op atheïsme, op veganisme of het christendom wordt geen bashing genoemd. De reden is, dat zal duidelijk zijn, dat moslims uitzonderlijk lange tenen hebben en een kort lontje."(159)

(165) 18 - De onderdrukking en zelfonderdrukking van moslims

"In haar boek Gesluierde vrijheid. De moslim in de moderne wereld (2015) beschrijft mensenrechtenjurist en schrijver Naema Tahir (1970) de ongelijkheid en onvrijheid van moslims in de vrije wereld."(165)

"Tahir geeft uiting aan een uiterst naïeve conser­vatieve filosofie die de positieve rol van de gemeenschap, zelfs als die de vrijheid van het individu beperkt, bejubelt."(166)

[Nou nou, zeg. Ze heeft gewoon een punt en ze bejubelt niets als ik naar de citaten die volgen kijk. Maar ik denk dat VdBerg geen idee heeft van wat het betekent om je eigen keuzes te gaan maken in een milieu waarin dat niet op prijs gesteld wordt omdat er meestal voor je gekozen wordt. De vrijheid van het individu wordt trouwens altijd ingeperkt door de 'gemeenschap', de sociale structuren dus, ook die van VdBerg. Een beetje empathie en solidariteit met mensen die zich los moeten worstelen zou de heer Van den Berg niet misstaan. Hij maakt zwaar de indruk van iemand die altijd alle kansen gehad heeft en altijd zijn eigen keuzes mocht maken. Erg bekrompen. En dan daarna heel inconsequent roepen:]

"... moslims moeten de kans hebben zich los te maken van de verstikkende gemeenschap, maar het hoeft niet."(167)

"Ze kiest in vrijheid om een cultuur van onvrijheid niet al te zeer te kwetsen. Haar keuze. Maar met zulke verdedigers van vrijheid blijft de onvrijheid in stand."(172)

[Dit raakt dus aan de vrijheid van meningsuiting. Tahir heeft de vrijheid om te zeggen en schrijven wat ze wil, maar ze kiest er voor mensen niet te beledigen die anders over dingen denken dan zij. Ik denk dat Van den Berg nog wat van haar kan leren. Ik denk ook dat Tahir op die manier meer voor de vrijheid van mensen kan bereiken dan een Van den Berg die vanuit zijn grote luie stoel andersdenkenden keihard en zonder enige empathie en begrip veroordeelt. En hij is zelf minstens ook naïef als hij schrijft:]

"In Nederland is de sociale druk van de buitenwereld er niet."(174)

[Minder dan in Pakistan misschien, anders dan daar, maar net zo goed aanwezig in alle mogelijke milieus en gezinnen. En dan bedoel ik ook Westerse. En natuurlijk is Van den Berg over een aantal jaren heel blij als een van zijn zonen verliefd wordt op een moslima, daar zal hij geen moeite mee hebben.]

(179) 19 - Vrijheid, gelijkheid en solidariteit - Feministische pleidooien uit de islamitische theocratie Iran

"Dat er in Iran sprake is van gruwelijke onderdrukking, met name van vrouwen, door de islamitische terreur blijkt uit het werk van naar de vrije wereld gevluchte feministische auteurs als Abnousse Shalmani, Chardortt Djavann, Marjane Satrapi en Afshin Ellian."(180)

"Wat is het toch pijnlijk om te lezen over de Franse filosofen die steeds maar weer de kant van onderdrukking kiezen, zoals de Franse filosoof Michel Foucault, die een pleitbezorger was van de revolutie van Khomeini tegen de sjah. Shalmani schrijft: ‘Ik zal Michel Foucault nooit vergeven dat hij de baardmannen steunde omdat de sjah een heel slechte vorst was.’ Shalmani wijst hier op een belangrijk punt: het is niet automatisch zo dat de vijand van jouw vijand jouw vriend is. Het is van essentieel belang om te kijken wat het morele ijkpunt is. Shalmani is daarover duidelijk: de vrijheid van het individu. Die vrijheid werd onder Khomeini nog meer beknot dan onder de sjah." [mijn nadruk] (180-181)

"Shalmani is een vrijdenker die niets moet hebben van geïnstitutionaliseerde religie, omdat religie neigt naar patriarchaal paternalis­me en misogynie ..."(184)

"Ik heb sympathie voor het streven naar vrijheid van Shalmani. Maar de fantasieën van De Sade zijn gruwelijk. Zolang het maar fantasieën blijven moet het getolereerd worden, maar het is een gevaarlijke donkere kant die we niet op moeten gaan. De Sade is een grote schok voor mij. Vooral omdat een feminist hier mee dweept. Zoals sommige gelovigen dwepen met Nietzsche of filosofen dwepen met Heidegger en Plato. Onbegrijpelijk. Ik grijp me dan maar vast aan haar algemene vertoog over de vrijheid en haar pleidooi om te kunnen lezen wat je wilt:" [mijn nadruk] (185)

[Zoals sommige filosofen dwepen met liberalisme of met veganisme. .. Typisch.]

"De felheid van Shalmani over de sluier doet mij denken aan het vlammende manifest Weg met de sluier! (2004) van de Franse antropoloog Chahdortt Djavann (1967) die de sluier aanduidt als een ‘wandelende gevangenis’ en ‘de gele ster van het vrouw-zijn’."(186)

(191) 20 - Inkijk in het multiculturele drama - Falend onderwijs, falende opvoeding, falend feminisme

"De vrije ontplooiing van kinderen wordt niet gestimuleerd, maar gefnuikt. Zowel ter bescherming van de leerlingen als vanwege het gevaar van desintegratie dienen islamitische scholen gesloten te worden. Islam heeft een kokervisie van haat en onwetendheid over de anderen in de wereld buiten hun zuil. Er is een diepe en fundamentele botsing tussen islam en het Westen. We moeten het probleem onder ogen durven zien. Nog belangrijker is: wat kunnen we doen? De ideale oplossing zou zijn om artikel 23 van de grondwet waarin religieus onderwijs wordt toegestaan, te wijzigen en onderwijs alleen op onderwijskundige redenen te divergeren binnen een seculier wetenschappelijk kader.
Het multiculturalisme moet plaatsmaken voor monoculturalisme: de fundamentele waarden van de liberale democratie gebaseerd op mensenrechten en de gelijkwaardigheid van alle individuen, de vrijheid van expressie, de openheid voor kritiek – dat zou allemaal deel uit moeten maken van integratie in de Nederlandse samenleving. Het spreken van Nederlands (of Engels) is een noodzakelijk vereiste, maar het gaat ook om een breder sociaal-culturele en vooral morele attitude. In de samenleving moet er consensus zijn over de fundamen­tele waarden. Dat is de monoculturele kern. Daarnaast kan er een brede culturele diversiteit zijn. Dit is liberaal pluralisme: culturele diversiteit binnen het liberaal democratisch raamwerk gebaseerd op respect voor mensenrechten." [mijn nadruk] (193-194)

[Eenzijdig. Waarom alleen die scholen? Waarom niet die van joden, christenen en andere duidelijk religieuze ideologieën waar ongeveer hetzelfde gebeurt? Dit is zo PVV-achtig: alleen afgeven op de islam. Waarom niet op alle religies? O, even later gaat het om al het religieus onderwijs dat er uit moet, maar die andere religies hadden we uit een soort van lafheid niet genoemd. Het zou ook veel helderder moeten worden wat die 'monocultuur' in combinatie met 'liberaal pluralisme' nu concreet inhoudt, want zoals gezegd is al dat gepraat over 'vrijheid' en 'geen schade doen' en zelfs 'mensenrechten' zo zo vaag als wat. Er wordt ook bepaald geen oplossing beschreven voor al die irrationeel levende gelovigen. Wat wil VdBerg doen om ze de Verlichting te laten bereiken? Ze allemaal in een heropvoedingskamp stoppen en ze beledigen als Theo van Gogh? Met andere woorden: een liberale democratie zonder religieus onderwijs is één ding, het proces er naar toe is een ander ding. Over dat laatste hoor ik Van den Berg nooit.]

(199) 21 - Incest en misogynie in Nederland

[Meer van hetzelfde. Incest komt in alle lagen en afdelingen van de samenleving voor. Suggestief weer om alleen een islamgezin te nemen. ]

(205) 22 - De achterlijkheid van de eer

"Culturen en gebruiken moeten altijd normatief geëvalueerd worden om na te gaan of ze moreel te rechtvaardigen zijn. Net zoals kennisaanspraken (in casu religie) altijd moeten worden getoetst aan de rede. Kenmerkend voor de mensheid is dat morele en epistemologische toetsing en zelfreflectie zelden gebeuren. Pas sinds de Verlichting is het toetsen van opvattingen deel gaan uitmaken van de westerse traditie. Twee loten van de Verlichting zijn wetenschap en liberalisme. Filosoof Etienne Vermeersch schrijft over morele evalua­tie van culturen: ‘Zolang men goede argumenten heeft en niet de bedoeling individuen te beledigen, is er niets verkeerds aan de uitspraak dat een cultuur superieur is aan een andere. Zeggen dat een cultuur “achterlijk” is of “achterlijker” dan de andere betekent ongeveer hetzelfde, maar het klinkt meer denigrerend.’ En over respect voor culturen schrijft Vermeersch: ‘Op grond van “respect voor culturen” kun je toch niet de infibulatie van vrouwen in Oost-Afrika, de slavernij, de ondergeschikte positie van de vrouw, kinderhuwelijken, kinderarbeid enzovoorts goedkeuren?’" [mijn nadruk] (206)

"Van der Zee heeft een aangrijpend boek [Eerwraak in Nederland - 2006 - GdG] geschreven. Hoe zullen de daders en onderdrukkers uit de collectivistische culturen reageren als ze dit boek zouden lezen? De crux zit hem in de conditionalis: die mannen lezen dit boek heus niet. Het boek van Van der Zee is bedoeld voor beleidsmakers, opiniemakers en hulpverleners in Nederland, om inzicht in het probleem te geven. Dat het boek hoogstwaarschijnlijk niet gelezen wordt door degenen die het het meest aangaat, laat zien hoe moeilijk een cultuur- en mentaliteitsverandering is. ‘Eer­moorden zijn geen incidenten die met de tweede en derde generatie migranten vanzelf zullen verdwijnen, maar vormen een structureel probleem.’quot; [mijn nadruk] (207)

[Maar dat is precies het punt: hoe zet je zo'n cultuur- en mentaliteitsverandering in gang als de betrokkenen weigeren om mee te werken? ]

"Verhelderend is de analyse van Van der Zee. Eer is een centraal begrip in collectivistische culturen. En collectivistische culturen zijn meer dan alleen de islam. Eigenlijk zijn alle culturen waar religie een belangrijke rol speelt, of het nu islam, jodendom, christendom of hindoeïsme is, collectivistische culturen waarin vrouwen onderdrukt worden."(207)

[Precies. Maar dan zijn ook de VS een collectivistische cultuur. Eigenlijk is dan de hele wereld een collectivistische cultuur met een desastreuze rolleverdeling tussen mannen en vrouwen waarvan vooral vrouwen en kinderen het slachtoffer worden maar ook mannen.]

"Gaat het erom in opvoeding en scholing kopieën te maken van de identiteit en levensbeschouwing van de ouders, of, diametraal daartegenover, gaat het erom autonome wereldburgers in vrijheid en verantwoordelijkheid groot te brengen en kritisch denkvermogen te stimuleren. Mondigheid waarderen of mondigheid ontmoedigen – dat is de centrale tegenstelling. In Nederland is na de seksuele revolutie nauwelijks iets overgebleven van de collectivistische mentaliteit. Er heeft een mentale, culturele en sociale omslag plaatsgevonden. In veel migrantenmilieus echter niet." [mijn nadruk] (207)

[Het eerste: ja, het laatste. Het tweede: wat een naïeve constatering. Geef me de cijfers maar eens van die omslag. En kijk maar eens waar al dat invidualisme toe leidt als er collectieve maatregelen moeten worden genomen. Ik vraag me ook al de hele tijd af of dat politieke liberalisme van Van den Berg ook moet samengaan met een economisch liberalisme = neoliberalisme. Hij heeft het er alleen in 12. even over naar aanleiding van Marçal. Daar lijkt hij kritisch. Maar waarom gaat hij niet verder in op dat punt?]

"Eerwraak is een zichtbare uitwas van een misogyn systeem dat vele verschijningsvormen heeft en waar het liberale (‘westerse’) model een uitzondering op is. Een uitzondering in moreel positieve zin. Kritisch nadenken en het niet zonder meer accepteren van morele waarden en kennisclaims op gezag zijn kernpunten van de Verlichting. Collectivistische culturen staan haaks op het individualisme en rationalisme van de Verlichting."(208)

[Ik vind Van den Berg wel erg optimistisch over het Westen. Eerwraak kan op allerlei andere manieren ingevuld worden, het hoeft niet meteen moord te zijn of zoutzuur. Status wordt door ontzettend veel westerlingen belangrijk gevonden en owee als je daar aan komt. We hebben gezien hoe populistische groepen hier en elders (denk aan de VS) praten over mannen en vrouwen. De witte man en zijn eergevoelens, al die macho's van andere kleur en hun eergevoelens, al die vrouwen die kritiekloos de rolverdelingen accepteren en hun eergevoelens. Tjonge, alsof we hier in Nederland van al die ellende af zijn. Misschien in het nette middenklassegezin van Van den Berg, maar elders? ]

"Het ethische probleem met wij-cultuur, groepsdruk en eercultuur is dat het gaat om heteronome moraal. Dat wil zeggen dat wat goed is wordt bepaald door wat de groep vindt. De morele rechtvaardiging wordt bepaald door wat anderen zeggen. Roddel en sociale druk zijn van doorslaggevend belang. Heteronome moraal staat haaks op autonome moraal waar het gaat om het geven van rationele redenen voor gedrag. Redenen die universeel begrijpelijk en redelijk zijn." [mijn nadruk] (210)

[Ja, mooi hoor. Maar is dit wel een tegenstelling? En hoe slagen we er in van het een in het ander te komen?]

"Van der Zee hamert op het belang van goed onderwijs, onderwijs in democratisch burgerschap en vindt dat er op iedere school een vak mensenrechten gegeven moet worden. ‘Een vak dat kinderen al op jonge leeftijd leert dat mannen en vrouwen gelijk zijn, dat vrouwen net als mannen recht op een eigen leven hebben en dat zij net als mannen in vrijheid mogen bestaan. En dat een mens op geen enkele manier eer kan ontlenen aan het vermoorden van een medemens.’ Daar ben ik het van harte mee eens. Van der Zee is echter niet tegen bijzonder (= religieus) onderwijs. Zolang er echter islamitische scholen zijn, is het moeilijk om onderwijs volledig langs lijnen van demo­cratische grondprincipes van mensenrechten te laten verlopen. Zoals Van der Zee al aangeeft is onderwijs niet zonder risico’s: als jonge vrouwen vrijheid voor zichzelf opeisen, lopen zij gevaar. Het is daarom dat vooral ook jongens goed wordt bijgebracht wat ethiek is. Thuis en school staan daarbij diametraal tegenover elkaar. Tegelijkertijd met school voor kinderen dient er scholing voor ouders te komen. Er moet een mentaliteitsverandering teweeggebracht worden. Weg van de eercultuur, richting de ik-cultuur. Van der Zee probeert religie­kritiek omzichtig te omzeilen. Maar daarmee negeert ze de olifant in de kamer." [mijn nadruk] (211)

[Waarom heeft Van der Zee het nu specifiek over les in mensenrechten? Dat zou gewoon een onderdeel kunnen zijn van een vak filosofie of maatschappijleer. Die vakken zijn er immers al. En dan Van den Berg die weer de islamistische scholen noemt, maar evenzeer olifanten in kamers negeert door het niet te hebben over katholieke en protestants-christelijke en joodse en wie weet wat voor andere religieuze scholen en al helemaal niet over hoe je het bijzonder onderwijs en de vrijheid van godsdienst uit de wereld kunt helpen. ]

(215) 23 - Feministische furie - Over de positie van de vrouw in de islam

Over Hafid Bouazza.

"De akker & de mantel is een furieus pamflet over de onderdrukking van de vrouw in de islam en over het goedpraten daarvan door westerse intellectuelen. Bouazza bekritiseert de onderdrukking van vrouwen in de islam. Veel intellectuelen, onder wie de filosofen Kwame Ap­piah en Martha Nussbaum, beweren echter dat hervormingen, waaronder vrouwenemancipatie, via de islam moeten verlopen." [mijn nadruk] (216)

"Bouazza schrijft, geheel politiek incorrect hetzelfde wat Geert Wilders, en vele anderen, opmerken over de islam:
Er is in essentie iets mis met de islam: de islam is reactionair. En de reactionaire reactie op de vrouw, de onderwaardering van en de angst voor de vrouw komen in deze eeuw, na de bewonderenswaardige strijd die vrouwen hebben gestreden (via de pen, in fabrieken, op straat) harder aan dan ooit – het is alsof je een bewoond huis ziet branden en niets kunt doen.
Bouazza bewondert de ‘felle redelijkheid’ van islamcritici als Theo van Gogh en Ayaan Hirsi Ali. Bouazza was stomverbaasd over de negatieve reacties van zowel progressieve denkers als van moslims over het pleidooi van Hirsi Ali voor emancipatie van moslims ..."(217)

"Zoals Maarten ’t Hart het christendom vilein aanpakt in De Schrift betwist, zo doet Bouazza dat met de islam."(219)

(221) 24 - Diversiteit in onderdrukking - Caleidoscopische misogynie in de islamitische wereld

"Rob Vreeken (1953), buitenlandjournalist voor de Volkskrant, focust zich al decennia op feminisme in de islamitische wereld. In zijn boek Baas in eigen boerka. Van Koran tot Girlpower (2010) schrijft hij over vrouwen­emancipatie en, vooral, over onderdrukking van vrouwen in moslimlanden als Dubai, Senegal, Gambia, Afghanistan, Jordanië, Bangla­desh, Iran en Indonesië.
Vreeken toont zich een neomarxist die de sociale verhoudingen herleidt tot de economische ontwikkeling en economische machtsverhoudingen. Voorts heeft Vreeken enigszins last van de het syndroom van politieke correctheid, zo typisch voor de linkse kerk, waaronder de Volkskrant. Dat neemt niet weg dat Vreeken een goed en belangrijk boek heeft geschreven en dat hij een van de weinige journalisten is die zoveel aandacht aan vrouwenemancipatie besteedt."(221)

[Uit de hoogte van de ivoren toren, denigrerend en op de man gespeeld. ]

"Weliswaar is het kapitalisme meer verspreid geraakt, maar heeft het zich ook kunnen combineren met illiberale ideologieën, inclusief het islamisme. Kapitalisme en rijkdom hangen, helaas, niet causaal samen met een grotere vrijheid van het individu." [mijn nadruk] (227)

[Nee, echt? ]

"Dit zijn gruwelijk immorele opvattingen. Kinderen zijn niet het eigendom van hun ouders. Ouders hebben juist zorgplicht voor hun kinderen. School is bedoeld om kinderen kritisch te laten denken en zelfstandigheid bij te brengen, niet blinde gehoorzaamheid. Iedereen mag zelf beslissen met wie hij of zij wil trouwen of niet. Dat is niet aan de ouders. Dat ouders denken dat ze mogen beslissen over leven en dood van hun dochter is gruwelijk. Hoe kan het dat deze mensen zo weinig gevoel hebben, zo weinig medelijden met hun eigen kind en dat ze hun opvattingen laten bepalen door wat de groep vindt?" [mijn nadruk] (227)

[Geef op die vraag maar eens een goed en verantwoord antwoord in plaats van de truuk van een retorische vraag te gebruiken.]

(229) 25 - De tweede sekse in de zandbak van Allah

[En weer meeer van hetzelfde. ]

(235) 26 - Vrouwenemancipatie als het kwaad - Over de gruwelijke morele mislukking van Pakistan en het terreurbewind van mannen

"Toch had Pakistan bij de totstandkoming van de natie in 1947 een seculiere grondwet. Pakistan was geen islamitische staat, maar een seculiere staat waar moslims konden wonen, zoals hindoes in India. Maar de islamisering is gaandeweg sterk toegenomen en Pakistan is nu, ondanks de grondwet, de facto een totalitaire islamitische staat."(236)

(241) 27 - Het juk van het misogyne confucianisme - Moeizame vrouwenemancipatie in China

"Het is wonder­lijk hoeveel sneller slechte gewoontes zoals fastfood, religie en wapens worden overgenomen dan goede gewoontes als veganisme, atheïsme en feminisme."(241-242)

[Dat is helemaal niet verwonderlijk gezien de aard van het kapitalisme en de machtsverhoudingen in de wereld.]

"Ik was blij verrast om te lezen dat Pearl Buck een grote bron van inspiratie is voor Chinakenner en journalist Bettine Vriesekoop."(242)

"Journalist en sinoloog Bettine Vriesekoop (1961) is gespecialiseerd in het moderne China en doet in het boek Dochters van Mulan. Hoe vrouwen China veranderen (2015) verslag van haar journalistische onderzoek naar vrouwenemancipatie in het hedendaagse China. Om maar met de conclusie te beginnen: dat gaat heel moeizaam. De traditionele, confucianistische en hiërarchische opvatting over de man-vrouwverhoudingen zijn nog steeds dominant. Confucianisme is antieke Chinese bestuurskunde, maar dan niet gebaseerd op empirisch onderzoek zoals in de wetenschappelijke bestuurskunde. In China heerst een collectivistische moraal waarbij het belang van de groep, de familie, de natie en het bedrijf boven het belang van het individu gaat. China is sterk paternalistisch: er is weinig ruimte voor de vrijheid van het individu om zelf een eigen leven uit te stippelen. Ouders bemoeien zich dikwijls dwingend met de huwelijkskeuze van hun kind, maar ook met de opleiding. In China liggen de rollen van mannen en vrouwen vast en zijn niet onderling uitwisselbaar. Er is geen genderflexibiliteit." [mijn nadruk] (242-243)

[Dat zijn dus 1,3 miljard mensen die hun eigen leven uitstippelen? En Van den Berg ziet dat niet als een probleem? Ik vind ook nog steeds niet aangetoond dat een 'collectivistische moraal' slechter is dan een 'individualistische moraal'. Van den Berg vindt dat dat zo is.]

"De conservatieve president Xi Jinping hamert op het belang van Chinese culturele waarden en waarschuwt voor verderfelijke westerse in­vloeden.(...) De vrijheid van expressie is er door de overheid aan banden gelegd. In China is het internet beperkt. Zo is er geen toegang tot Facebook. Pornografie is er verboden, maar ook prostitutie, het homohuwelijk en seksuele orgies. Er is geen seksuele voorlichting op scholen. Er wordt in de media niet gesproken over hiv en andere soa’s. Films en media worden gecensureerd. Deze inperking van de vrijheid van expressie perkt ook de vrouwenemancipatie in, zowel voor vrouwen als mannen."(243)

"Onder het communisme in China kwam het staatsfeminisme op. Dat was een vorm van collectivistisch feminisme: mannen en vrouwen moesten beiden werken voor het collectivistisch belang. Voet­inbinding werd uitgebannen. Vrouwen kregen dezelfde rechten. Maar tegelijkertijd werd vertoon van vrouwelijkheid verboden. Het staatsfeminisme was paternalistisch. Het staatscommunisme onderdrukte seksuele ontplooiing. Het perkte de vrijheid van individuen in. Hoewel er dus op enkele gebieden vooruitgang werd geboekt, schoten vrouwen noch mannen iets op met dit staatsfeminisme. In het totalitaire communisme, en vooral onder Mao, was iedereen slachtoffer." [mijn nadruk] (244)

[Lekker gemakkelijk vanuit westers perspectief oordelen vellen.]

(249) 28 - Leave no woman behind - Het woedende feminisme van Assita Kanko

[Ook weer meer van hetzelfde.]

"Doordat anderen zich bemoeien met vagina’s van jonge vrouwen en meisjes worden er gruwelen begaan."(253)

[Doordat veel vrouwen er in het Westen in 'alle vrijheid' voor kiezen om hun geslachtsdeel er 'via schaamlipcorrectie leuker uit te laten zien' worden er via plastische chirurgie gruwelen begaan. Die vrijheid levert dan ook alleen maar handelingen op die onder collectieve druk van 'er mooi uit moeten zien' worden verricht. Als je het zo bekijkt zijn we er nog lang niet in landen als Nederland en zo. Niet dat Van den Berg het daar over heeft ... ]

(261) Geen respect voor religie - Waarom feminisme atheïstisch moet zijn

"De nieuwe atheïsten, zoals Dawkins en Harris, wijzen op de immoraliteit van de geschriften en tradities van religie en met name van de islam. De Britse filosofen Ophelia Benson en Jeremy Stangroom voegen zich in deze traditie. In hun boek met de duidelijke titel Does God hate women? (2009) kijken zij naar religie wereldwijd vanuit feministisch perspectief. De vraag van de titel is een retorische vraag. Het antwoord is onomwonden: ja. Vanuit atheïstisch perspectief is de titel wonderlijk: kan een niet bestaande identiteit vrouwen haten? Hoe verschillend religies ook zijn, één kenmerk delen ze allemaal: misogynie. In alle religies worden vrouwen gezien als inferieur aan de man en in alle religies wordt de vrijheid van vrouwen aan banden gelegd."(263)

"Stangroom en Benson bekritiseren de believers in belief. Dat zijn (westerse) intellectuelen die zelf niet geloven, maar die van mening zijn dat religie in wezen iets goeds is en dat religie een waardevolle bijdrage levert aan de samenleving."(264)

(269) 30 - Het drama van de prostitutie

"Ik ben van mening veranderd: ik ben tegen prostitutie en ik vind dat prostitutie verboden moet worden. Ik had er nooit diep over nagedacht en daar heb ik spijt van. Ik heb te gemakkelijk gedacht dat er geen slachtoffers waren. Het pamflet Prostitutie. De waarheid achter de Wallen (2013) van onderzoeksjournalist Renate van der Zee heeft mij de schellen van de ogen doen vallen. Ik hoop dat dat bij veel mensen, en met name onder hoerenlopers, het geval zal zijn."(269)

"Libertarisme en liberalisme gaan uit van het idee van individuele vrijheid. De overheid mag geen restricties opleggen. Vanuit deze twee ideologieën ligt legalisering van prostitutie voor de hand, op het eerste gezicht althans. Echter, als libertarisme en liberalisme geen oog hebben voor het leed van deze vrouwen, too bad voor deze theorieën. Ethiek dient te gaan over slachtoffers en als theorieën daar geen oog voor hebben, dan dient de theorie overboord gegooid te worden."(271)

[Dus nu mag ik niet meer zelf in alle vrijheid beslissen dat ik seks aanbiedt tegen betaling? Wat een onzin. Dat is helemaal niet waar het om gaat. Er zijn genoeg vrouwen die dat werk doen zonder dat ze het slachtoffer zijn van mensenhandel of van pooiers. Wat bestreden moet worden is uiteraard gedwongen prostitutie en het hele mannelijke criminele circuit er om heen met zijn mensenhandel, pooiers, en zo verder. Van der Zee doet geen wetenschappelijk onderzoek, maar is een onderzoeksjournaliste. Dat is niet hetzelfde.]

"Terwijl in Nederland prostitutie gelegaliseerd is, is in Zweden prostitutie juist verboden. Zweden is het enige land ter wereld waar prostitutie verboden is en waar niet de vrouw, maar de hoerenloper strafbaar is. Doordat in Nederland prostitutie gelegaliseerd is, wordt het signaal afgegeven dat prostitutie normaal is: ‘[…] het sterkt hoeren­lopers in de overtuiging dat het kopen van seks iets normaals is en dat de vrouwen bij wie ze het kopen niet uitgebuit kunnen zijn omdat hun baas een vergunning heeft.’ Zweden gaat uit van het principe dat prostitutie nooit vrijwillig kan zijn en dat seksualiteit niet gekocht mag worden. In navolging van Zweden hebben ook Finland (2007), Noorwegen (2009) en IJsland (2009) eenzelfde wetgeving ingevoerd."(272)

[Als dat waar is, is het wonderlijk. Er zijn veel groepen mensen die geen seks kunnen hebben zonder dat ze mensen inhuren om dat met hen te doen. Denk aan gehandicapte of zieke of oude mannen of vrouwen. Er zijn ook veel mannen en vrouwen die simpelweg nooit iemand hebben gevonden om een relatie mee te hebben en die dus alleen maar seks kunnen kopen. Waarom mag je geen geld vragen als je iemand helpt met seks? Waarom wordt sekswerk wettelijk verboden? Of is er in Zweden een door de Staat ondersteund Bureau dat bemiddelt tussen behoeftigen en vrijwillige aanbieders van seks - een droom die ik heb? Dat zal wel niet. Ik moet eens controleren of dit werkelijk waar is. Ik kan het me niet voorstellen. Het gevolg zou meteen zijn dat prostitutie ondergronds gaat met alle ellende van dien. Ah, ik zeg hier de dingen die Grayling volgens Van den Berg zegt, zo blijkt verderop. Maar Van den Berg blijft maar zeuren over de kwestie, luistert niet, en gooit alles wat er aan betaalde seks is op één hoop. Iemand die zich in zijn moralisme zo door zijn emoties laat meeslepen is al gauw een gevaarlijke dictator. ]

"Van der Zee toont de kracht van de onderzoeksjournalistiek en het belang ervan voor de ethiek. Ze geeft slachtoffers een stem ..."(275)

(279) 31 - Het raadsel van de pornografie - Liberale paradox of contradictie?

"Pornografie is een vorm van interactieve kunstbeschouwing, waarbij de beschouwer actief meewerkt om tot een optimale kortstondige hoogtepunt van appreciatie van het werk te komen. Doorgaans gaat het daarbij om de details, de kunstbeschouwer is dan ook gefocust. Pornografie kenmerkt zich door een hoog mimetisch karakter waarbij de video en fotografie populairder zijn dan boek, tekeningen en schilderijen. De essentie van pornografie is lustopwekkend te zijn. Pornografie is opwindend entertainment." [mijn nadruk] (279)

[Wat een geklets. De meeste porno heeft totaal niets met kunst te maken en representeert clichébeelden van het uiterlijk van mensen en de seks tussen mensen en de rolverdeling tussen mensen die je het liefst uit de wereld zou helpen. En dat gebeurt alleen maar om snel geld te verdienen, het is een kapitalistische activiteit. Maar er is ook artistieke en mooie porno met een heel andere beeldvorming voor mensen met een subtielere smaak en gevoeliger natuur. Maar waarschijnlijk is dat maar 1% van alle porno.]

"Zijn pornografie en feminisme als water en vuur? Zijn het elkaars tegenpolen? Sluiten ze elkaar uit? Is alle porno altijd vrouwonderdrukkend, vrouwonvriendelijk? De feministische kritiek is dat por­­nografie vrouwen verlaagt tot lustobject. Het zit hem in het woord­je ‘verlaagt’.
Ik zal met de deur in huis vallen met een augustiniaanse bekentenis: ik kijk porno. Deze bondige ontboezeming zal mij voor een aantal feministen diskwalificeren als feminist. Een pornofiel kan nooit een feminist zijn, volgens hen. Soit. Ik wil deze kritiek serieus nemen. Is pornografie altijd vrouwonvriendelijk en onderdrukkend?" [mijn nadruk] (279)

[Nee, het probleem zit in de woordjes 'vrouwonderdrukkend', 'vrouwonvriendelijk', 'lustobject' omdat helemaal niet duidelijk is wat dat in allerlei contexten betekent. Kousbroek - die voor pornografie is en hier als bron fungeert - heeft daar in ieder geval gelijk in. En het probleem is niet alleen maar 'wederzijdse instemming' en 'vrije keuze'. Is iemand die door omstandigheden buiten haar schuld geldproblemen heeft en in de porno stapt omdat dat voor haar de enige manier is om geld te verdienen in een samenleving zonder sociaal vangnet bezig met een vrije keuze, is dat echt instemming? En dan weer dat totaal onbelangrijke 'ik kijk porno'. Als je dan toch graag persoonlijk wil zijn graag een antwoord op vragen als: Wat voor porno? Hoe vaak? Met je vrouw samen of alleen? Wat vindt je er precies aantrekkelijk aan?]

"Het doel van porno is afrukken."(280)

[Oeps, hij is even vergeten dat ook veel vrouwen naar porno kijken. De rest van het verhaal is ontzettend defensief en vol met drogredeneringen. Dat allerlei vooroordelen over porno niet opgaan - zoals dat het zou leiden tot verkrachting - betekent nog niet dat er niet allerlei andere bezwaren tegen porno zijn aan te voeren. De beeldvorming - de waarden en normen - in de meeste porno vormt wel degelijk een probleem: vrouwen én mannen en niet te vergeten jongens en meisjes gaan zich spiegelen aan wat ze daar zien, willen ook een grote lul en een kale kut, willen ook vrouwen met grote tieten en gespierde mannen, willen ook vrouwen die alles doen wat vrouwen in porno doen. Vanuit feministisch standpunt - en dat geldt zowel voor vrouwen als voor mannen - moet je 90% van de porno of misschien wel meer afkeuren en verbieden. Vanuit hetzelfde standpunt zou je kunnen werken aan vrouwvriendelijke / manvriendelijke porno met een betere beeldvorming. En ja, als je zo tegen prostitutie bent moet je ook ageren tegen het grootste deel van de pornoindustrie.]

(291) 32 - Feminisme en veganisme - Het ecofeminisme van Carol Adams

"Alle vormen van onderdrukking en uitbuiting zijn moreel onrechtvaardig. De onderdrukking van vrouwen en de onderdrukking van dieren lopen parallel. Feminisme betekent: niet meedoen aan de onderdrukking van vrouwen en strijden voor de vrijheid van vrouwen. Veganisme betekent: niet meedoen aan de onderdrukking en uitbuiting van dieren en het strijden voor de uitbanning van onnodig dierenleed. In beide gevallen zijn mannen doorgaans de daders en onderdrukkers."(293)

"Adams betoogt dat de onderdrukking van vrouwen en van dieren uitingen zijn van een door mannen gedomineerde cultuur van onderdrukking. Zij wil de cultuur ‘built on killing and violence’ ter discussie stellen en veranderen. Adams betoogt dat bij de onderdrukking van vrouwen en de onderdrukking van dieren mannen de primaire onderdrukkers zijn. Beide vormen van onderdrukking komen voort uit dezelfde onderliggende ideologie, namelijk patriarchisme (of androcentrisme) dat wil zeggen het idee dat mannen moreel superieure wezens zijn en het recht hebben om andere (zwakkere) wezens uit te buiten en te onderdrukken naar hun eigen goeddunken. Vrouwen en dieren zijn instrumenten voor de lusten en luimen van mannen. Het basale probleem is de patriarchale ideologie die in de westerse cultuur is ingebed en alomtegenwoordig is. Ook veel vrouwen hebben zich geconformeerd aan dit systeem, door vlees te eten of vlees te be­­­­reiden voor mannen, en hun eigen rol als tweede sekse te accepteren. In Nietzsches termen zouden we kunnen spreken van een slavenmentaliteit: vrouwen conformeren zich aan het mannelijke paradigma en aan hun secundaire rol. In de praktijk valt dat te begrijpen; er is immers geen keus, uit vrees voor huiselijk geweld. Vrouwen die niet mee willen in het stramien van onderdrukking – leven op de manier zoals de man dat wenst, dus met een dagelijkse portie vlees en seks wanneer het hem belieft – worden er agressief toe gedwongen.
Adams betoogt dat vleeseten een belangrijk deel uitmaakt in wat gezien wordt als mannelijk. Het beeld is dat stoere en sterke mannen vlees eten, en dat vrouwen/mietjes/watjes alleen groenvoer eten. Het percentage vrouwen onder vegetariërs en veganisten is veel groter dan dat van mannen." [mijn nadruk] (294)

"Vlees eten is een symbool voor mannelijke overheersing, aldus Adams. Persoonlijk vind ik het moeilijk om bevriend te zijn met mensen die volledig geïnformeerd zijn over hoe dieren in de veeteelt mishandeld worden en over de grote negatieve milieu-impact van dierlijke consumptie, maar die desalniettemin vasthouden aan vlees eten en meer. Hoe kun je bevriend zijn met – laat staan samenleven – met iemand die in de dierenholocaust participeert? Als je man een verkrachter of moordenaar is, zou je dan bij hem blijven? Als je man een immoreel monster is en blijft – en dat zijn vleeseters – waarom blijf je dan bij hem? Ik roep alle veganisten op om hun partners op het moreel rechte pad te brengen en om anders uit elkaar te gaan. Veganisme is geen vrijblijvende hobby."(295)

[Geen vlees willen eten is niet hetzelfde als veganist willen zijn. Adams heeft het over vegetarisch zijn. Let trouwens op het ontzettend overdreven taalgebruik van Van den Berg: 'mishandeling', 'dierenholocaust', 'immoreel monster', taalgebruik dat kenmerkend is voor een dogmatisch gelovige. Het mag wel een graadje minder, vind ik, dit helpt niet erg om mensen te overtuigen.]

(299) 33 - Inspiratie van Green Evelien - Ecofeminisme in de praktijk

"Green Evelien laat zien dat het anders kan. Dat er alternatieven zijn. Ze kiest ervoor om in de Ardennen te wonen, waar reeën en vossen door de tuin lopen. Ze kiest ervoor om weinig te werken om bij haar gezin te zijn, te koken, voor het huishouden te zorgen en om te ontspannen met wandelen en lezen."(301)

[Een boeiende vrouw, die Green Evelien. Maar tegelijkertijd heeft het weinig zin om zo'n verantwoord leven te zien als iets voor iedereen. Hoe zou je dat met zo'n grote massa mensen kunnen realiseren? Niet iedereen heeft de kansen (gehad) die Evelien heeft en het geld om de stap naar een huisje in de Ardennen te zetten. En dat is nog maar het begin. Als je dit zou willen generaliseren, wat zou er praktisch dan gedaan moeten worden om iedereen zo te laten leven? ]

"Het is opmerkelijk dat er zo weinig academisch onderzoek wordt gedaan naar ecoveganisme en mensen die er zo’n levensstijl op na houden. Of dat er door onderzoekers zelf weinig geëxperimenteerd wordt met ecoveganisme. Hoe zou het zijn om een dorp of een stad eco­veganistisch te maken? Een groot probleem is: wat te doen met mensen die niet mee willen doen? Het zal moeilijk zijn om alle neuzen de­­zelfde kant op te krijgen. Wellicht door ecoveganistisch gedrag te stimuleren en door niet-duurzaam gedrag moeilijk te maken." [mijn nadruk] (301)

[Precies. ]

(305) 34 - Gamergate en cyberfeminisme

"Gamergate is een online haatcampagne tegen vrouwelijke game-ontwikkelaars. Het is een oververhitte reactie van mannelijke gamers op de feministische houding van vrouwen in de gamewereld. Via Twitter en onlinefora worden vrouwen lastiggevallen en met de dood bedreigd vanwege hun kritiek op seksisme in de game-industrie."(306)

[Natuurlijk, voor een groot deel een mannenwereld, en dan nog een jonge mannenwereld. En daarnaast is de hele beeldvorming in games vaak vrouwonvriendelijk / cliché en sterk beïnvloed door de pornocultuur die Van den Berg zo leuk vindt.]

"Anita Sarkeesian, door Time Magazine in 2015 genoemd als een van de honderd meest invloedrijke personen, is oprichter van de website Feminist Frequency waarin de rol van vrouwen in de populaire cultuur wordt geanalyseerd. In haar veel bekeken videolezingserie Tropes vs Women analyseerde zij diverse spellen en concludeerde dat deze games seksistisch zijn omdat vrouwen in stereotiepe gender­rollen worden geportretteerd, zoals damsel in distress, women as back­ground decoration en women as reward.
De hardcore mannelijke gamers willen hun agressieve spellen vol seksistische genderstereotypen spelen zonder gezeik. Ze willen niet lastiggevallen worden met vragen over het lage percentage vrouwelijke personages, de passieve rollen die deze personages krijgen, en de geseksualiseerde en stereotiepe manier waarop ze worden afgebeeld. Het bestaan van alternatieve vrouwvriendelijke games vormt een be­dreiging voor hun identiteit. Dus vreest een deel van de gamewereld dat spellen voortaan politiek correct moeten zijn." [mijn nadruk] (306)

[Boeiend, die Anita Sarkeesian. Eens naar die website kijken. ]

"Het debat over cyberfeminisme en feministische mediakritiek valt binnen het discours van de open samenleving. Aangezien er geen sprake is van fysieke schade (behalve het dreigen met geweld) valt dit onder wat ik noem het ‘klein feminisme’. Keuzefeministen (choice feminists) betogen dat zolang er juridische vrijheid bestaat voor vrouwen, het een individuele keuze van vrouwen is om zich wel of niet in het heersende, vrouwelijke, stereotiepe rolmodel te voegen: je hoeft als vrouw niet je benen te scheren; dat is een persoonlijke keuze.
Anderzijds betogen radicalere feministen dat er door het constante mediabombardement met stereotypen van vrouwen het moeilijk is om je daaraan te onttrekken en dat er geen sprake is van reële keuze­vrijheid."(309-310)

[Ik vind dat laatste ook. De eerste opvatting is naïef over keuzevrijheid.]

"Er is grote sociale en psychologische druk om je aan te passen aan die stereotypen. Het hoeft echter niet te betekenen dat mensen die worden blootgesteld aan dergelijke media, inclusief de misogyne varianten, zelf zulk gedrag vertonen. Voor een dergelijke correlatie is bij mijn weten geen sociaalpsychologisch bewijs. Ik vind het goed dat Sarkeesian door haar analyses van de moderne beeldcultuur laat zien dat seksisme diep verankerd zit in de cultuur. Zij entameert een debat over feministische issues in kringen waarin dat niet vanzelfsprekend is. Mijn hoop is dat zonder geheel politiek correct te worden de rolmodellen van vrouwen in media, kunst en cultuur breder worden dan het beperkte assortiment seksistische rolmodellen zoals nu het geval is." [mijn nadruk] (310)

[Kijk eens om je heen, zou ik zeggen, daar zie je het bewijs. Ik weet niet of beeldvorming in de media en de effecten ervan goed onderzocht worden.]

(311) 35 - Durf te zeggen dat je feminist bent!

Over de Amerikaanse Jessica Valenti en haar boek Full Frontal Feminism (2014).

"Maar nergens in haar boek (of in haar andere werk) lijkt Valenti zich ervan bewust dat feminisme een deel is van een groter logisch consistent ideologisch raamwerk tegen alle vormen van onderdrukking. Nergens spreekt zij zich uit over carnis­me, over de ideologie die het eten en doden van dieren volkomen normaal vindt, terwijl seksisme en carnisme volledig gelijke onderdrukkingsideologieën zijn, waarin mannen de boventoon voeren. Nog vreemder is dit omdat feminist Carol Adams daar in haar klassieker The Sexual Politics of Meat (1990) al op gewezen heeft."

[Wat een zeurkous is die man toch ... ]

"Feminisme gaat over een wereldwijde mentaliteitsverandering waarbij de vrijheid van individuen om zich naar eigen goeddunken te ontplooien gerespecteerd wordt en beschermd en gefaciliteerd wordt door de overheid."(318)

[Nou, er is wel meer nodig dan een mentaliteitsverandering en de 'vrijheid van individuen'.]

(319) 36 - Conclusies: DIY feminisme

[Grotendeels herhaling van stellingen uit het begin van het boek. Niks nieuws.]