Oudheid en Middeleeuwen 1501-1600 1601-1700 1701-1800 1801-1900 1901-2000 2001-nu Filosofisch Sociaal en Cultureel Politiek en Economisch Technisch Stalinisme Maoïsme Neoliberalisme Socialisme Neomarxisme en Kritische theorie Complottheorieën Irrationaliteit Irrationaliteit (Bijgeloof en religie) Leugens, desinformatie, propaganda KlokkenluidersCocnlusies volgen nog. Opvallend dat er in de literatuurlijst niet méér bronnen staan van mensen die complottheorieën hebben bestudeerd.
Cees ZWEISTRA"Het leven van François uit de roman Onderworpen (Soumission) van Michel Houellebecq verloopt tamelijk normaal. Het zou ons leven kunnen zijn. Hij is succesvol in zijn werk als universitair docent en geldt als een autoriteit in het werk van de Franse cultschrijver J.K. Huysmans."(7)
[Ja, joh, dat zou 'ons leven' kunnen zijn, we hebben allemaal kans om universitair docent te worden etc. Ga toch weg ... ]
Uiteindelijk bekeert hij zich van pure ellende tot de islam.
"Het is een islam zonder het radicale, zonder dood en terroristen. De ruwe randjes zijn weggeschuurd, en wat rest is de mogelijkheid van een verbinding; een ware religie. François ziet zijn overgave niet als een nederlaag. Hij heeft een waarheid gezocht en hij heeft haar gevonden. Weliswaar ligt die buiten zijn eigen bestaan en geeft hij daarmee in zekere zin zichzelf op, maar zijn eenzame zwerftochten met zichzelf en door zichzelf hadden hem voldoende duidelijk gemaakt dat een waarheid om voor te leven alleen gezocht kan worden in en met een gemeenschap. Precies dat heeft hij nu gevonden. Weer kan François dromen van de vrouwen die zijn sponde zullen delen, zoals het was in vroeger tijden, voor de matheid toesloeg. Wel is er iets veranderd. Hij zal weer bij de vrouwen zijn, maar nu als lid van een religie, als onderdeel van een gemeenschap waar liefde is en een doel om voor te leven. François heeft het contact met een thuis hersteld. Het enige wat hij hoefde te doen was zichzelf onderwerpen."(12)
[Als dit maar typisch wordt voor dit boek, brrr. Die François had heel andere keuzes kunnen maken, hij had zich al onderworpen aan de passiviteit voordat hij zich onderwierp aan de islam. Er is dus niets veranderd. Hij gedraagt zich als een slachtoffer, als iemand die er allemaal niets mee te maken heeft.]
Beschrijving van een avond met complotdenkers. De bekende verhalen.
"Om er vast nog een te verklappen: de good guys in de wereld, dat zijn Trump, Erdogan en Poetin. Dat zijn mannen die volgens de aanwezigen de moed hebben om lak te hebben aan instituties en internationale organisaties; ze doen hun eigen wil en niet die van de Illuminati."(19)
[Zucht ... Maar hij doet in ieder geval een poging tegen te spreken.]
"Er is geen plot. Geen groot spel dat bedacht wordt in Davos en Bilderberg. Er is chaos, menselijk falen en menselijk tekort. Daaruit zouden we kunnen verklaren wat we om ons heen zien gebeuren. Of toch niet, heb ik het altijd verkeerd gezien?" [mijn nadruk] (31)
[Niet bepaald een diepgaande analyse. Zou het heel misschien ook kunnen liggen aan het neoliberalisme, kapitalisme, machtsverhoudingen, rijk en arm, dat mensen dit soort onzin uitkramen?]
"Ik kreeg het gevoel dat ik voor even onderdeel was geweest van een parallel universum. In dat universum was een duidelijke leugen, zoals de enkelband van Willem Alexander, de waarheid. En evidente leugenaars, zoals Poetin (denk aan vlucht MH17), werden op het schild gehesen als de échte waarheidsprekers. De 196 Nederlandse doden die Poetin op zijn geweten heeft, werden genegeerd." [mijn nadruk] (37)
"Dat was de grote schok van de avond: ik besefte opeens dat onze werelden anders zijn. We bereiken elkaar nu niet en zullen dat in de toekomst steeds minder gaan doen; onze werelden zijn zich parallel aan het ontwikkelen. Complotdenkers hebben hun eigen canon van boeken en helden. Ze hebben een eigen logica en wereld waarin die logica kloppend is. En ook met dit boek, zo realiseerde ik me, zal ik hen niet bereiken, want we bewonen niet meer dezelfde wereld." [mijn nadruk]
[Als je het letterlijk neemt: niemand heeft een 'eigen logica'.]
"David Icke is de intellectuele goeroe van een wereldwijde schare aan volgelingen. Welbespraakt en charismatisch als hij is, trekt hij volle zalen over de hele wereld."(50)
[Waarom zou je naar iemand gaan luisteren die 'welbespraakt en charismatisch' is, als zo iemand beweringen doet die niet toetsbaar zijn, oncontroleerbaar zijn, onwaar zijn, immuun zijn voor kritiek? Ik vat dat niet.]
"In 2013 onderschreven 12 miljoen Amerikanen de stelling: ‘Lizard people control politics’. Onderzoek uit 2019 van Trouw en Kieskompas liet zien dat 1,7% van de Nederlanders de theorie onderschrijft. Nog altijd 296.491 mensen."(51)
[Dan moeten we die mensen maar gauw hun stemrecht ontnemen en ze verbieden om kinderen op te voeden totdat ze via goede scholing hebben leren inzien dat ze te goedgelovig waren.]
"Het complotdenken voegt zich niet in bij een traditie, het onderwerpt zich niet aan structuren en regels. De complotdenker vertrekt vanuit zichzelf en zal zich vanuit dat punt, vanuit het zelf, een eigen werkelijkheid scheppen. De complotdenker verhoudt zich niet tot ideeën, anderen en zoiets als de werkelijkheid. Hij neemt enkel aan wat hem op dat moment goed past en zo kunnen volstrekte ongerijmdheden en paradoxen zich in één persoon verenigen."(51)
['Hoe weet je dat wat je beweert waar is?' 'Dat voel ik zo ...' Dat bedenkelijke niveau.]
"Hoe verhouden anti-vaxxers zich tot dansende en seksueel nieuwsgierige orbs? Had ik een bijeenkomst van een zich ontluikende nieuwe religie bijgewoond? Hier kreeg het de vorm van een New Age-achtige spiritualiteit (met termen als Gaia, oer-moeder en Kosmisch), maar het complotdenken zelf kan ook de vormen krijgen van een religie."(55)
[Het zijn allemaal irrationele benaderingen. Is the answer ... ]
"B. Izar en Rameijer zijn in dat opzicht exemplarisch voor het oude soort complotdenken. Dat heeft iets oubolligs en lijkt nauw verbonden te zijn met graancirkels, biodynamisch voedsel en Kosmische Krachten. Onschuldig op een manier en even interessant als mensen die speelgoedtreintjes bouwen en postzegels verzamelen."(61)
[Het is nooit onschuldig wanneer je ergens in gelooft en geen moeite doet om op een rationele manier de waarheid van wat je gelooft vast te stellen.]
"De complotdenkers, zo laten de cijfers zien, zijn de Nederlandse variant op de bevolkingsgroepen die bekend zijn komen te staan als de deplorables. Dat zijn degenen die Trump in 2016 zijn winst bezorgden."(64)
"Ook in 2014, bij de publicatie van de studie van Uscinski en Parent, stond de Amerikaanse politiek bol van de complotten. Het rechtse FOX News, geleid door de gevreesde conservatief Roger Ailes (hij moest uiteindelijk het veld ruimen na beschuldigingen van seksueel wangedrag), was ook toen al de dominante televisiezender voor miljoenen Amerikanen, en via dat kanaal werden (en worden) tal van complotten de wereld in geholpen."(69)
[En niemand die dat verbiedt vanuit het idee 'vrijheid van meningsuiting'.]
"Volgens Uscinski en Parent zijn we snel geneigd om de verklaring voor het complotdenken te zoeken bij min of meer actuele factoren en omstandigheden. We schrijven het complotdenken toe aan populaire cultuur zoals films en series of het internet. Die zouden voor een cultuur van wantrouwen zorgen jegens overheid en politiek en kneden het complotnarratief vanwaaruit achterdochtig naar deze instituties gekeken wordt. (...) Evengoed moeten we niet te snel de schuld geven aan economische omstandigheden. Het populaire idee is dat mensen in tijden van economische instabiliteit naar het complotdenken grijpen om een toevlucht te hebben voor de onzekerheid waarin ze leven." [mijn nadruk] (73)
"Dat kan ook niet volgens hen, omdat het complotdenken wortelt in een proces van socialisering en een sluimerend bestaan leidt totdat het wordt geactiveerd door politieke omstandigheden. Socialisering plaatst ons ergens op de schaal van wat zij de conspiracy dimension noemen, de latente geneigdheid tot complotdenken die is voorbereid in al die omstandigheden die ons vormen (socialiseren) tot de identiteit die we op een bepaald moment hebben. Onder die factoren zitten zaken als religie, onderwijs, opvoeding en sociale klasse.
Onze latente geneigdheid tot complotdenken wordt geactiveerd binnen actuele politieke omstandigheden en de wijze waarop binnen de politiek de macht is verdeeld. In die zin geeft het complotdenken een signaal af. Het laat zien waar maatschappelijke groeperingen de bedreigingen in de samenleving lokaliseren. Het complotdenken is in deze zin, zoals zij het omschrijven, een weapon of the weak. Een groep die zich bedreigd voelt, grijpt naar de complottheorie om zichzelf te beschermen. In welke mate dat gebeurt en in welke richting we de complotten zoeken, wordt bepaald door hoe we gesocialiseerd zijn." [mijn nadruk] (73)
[Beschermen tegen wat? Hoe kun je je met een complotverhaal beschermen? Door te doen alsof het allemaal aan anderen ligt? Ik vind bovenstaande verklaringen tot nu toe nogal zwak en simpel.]
"De analyse van Uscinski en Parent zal niet iedereen overtuigen. Is het complotdenken inderdaad een relatief saai en onschuldig bijeffect van politieke machtsverhoudingen? De recente geschiedenis geeft genoeg aanleiding om dit perspectief in twijfel te trekken." [mijn nadruk] (75)
[Dat lijkt mij ook.]
"In haar boek Real enemies, een reconstructie van de achtergronden bij de grote complotten, twijfelt historicus Kathryn Olmsted daarom of de analyse van Uscinski en Parent nog wel houtsnijdt. Hoe verklaart dit model dat de politieke winnaars uit het kampTrump doorgingen met het complotdenken ná hun overwinning? Zou het moment niet zijn aangebroken voor de complotten vanuit links, de politieke verliezers?"(80)
"Het zou te simpel zijn om de hedendaagse complotdenker te duiden als een politieke verliezer. Wat hij wel is moet nog duidelijk worden, maar de louter politieke duiding van het complotdenken is niet het enige wat wringt wanneer we grip willen krijgen op het hedendaagse complotdenken."(81)
Meer over de invloed van technologie.
"In grote lijnen komt het moderne mensbeeld erop neer dat de mens onafhankelijk van zijn omgeving bestaat. Sterker nog: het moderne ideaal is, om met Bruno Latour te spreken, de mens ‘te zuiveren’ van alle verkeerde invloeden die er van buiten op hem inwerken. (...) Daarom moeten we niet blind varen op onze zintuiglijke kenvermogens, maar juist op ons verstand dat in staat is het onderscheid aan te brengen tussen waar en onwaar, schijn en werkelijkheid. Op dit basale idee stoelt de uitvinding van de mens. Omdat deze positie de mens, het individuele brein centraal stelt, wordt ze ook wel betiteld als humanistisch." [mijn nadruk] (84)
[Dat lijkt me totaal onjuist. Het is solipsistisch denken. Alsof het verstand waarheid kan vaststellen los van de werkelijkheid, alsof een individu los kan staan van andere individuen en de werkelijkheid. Dit is niet wat humanisme is.]
"Er is genoeg mis met Big Tech en het zal duidelijk zijn dat een (nieuw) perspectief op het complotdenken iets van het aandeel van technologie hierin moet meenemen. Tegelijk moeten we ervoor oppassen de rol van technologie te overdrijven, want dan worden we blind voor de mogelijkheid dat er onder het complotdenken een reele basis groeit. We hoeven dat niet te zien omdat het de schuld is van technologie. Wat we nodig hebben is een tussenpositie die duidelijk maakt hoe de onderlinge relatie tussen mens en technologie concreet uitpakt in de context van het complotdenken." [mijn nadruk] (87)
"Er schuilt een reële voedingsbodem onder het type verzet dat Shelly en andere Trump-stemmers kenmerkt, zo schrijft Michael Sandel in zijn boek De tirannie van de verdienste. Shelly mag wellicht wat overdrijven in haar schets van de gebroken samenleving waarin ze staat, maar helemaal zonder grond is een dergelijk perspectief op de samenleving helaas niet, maakt Sandel duidelijk.
Het is de fout van de politieke elites dat zij onvoldoende hebben gezien dat niet iedereen profiteerde van globalisering, technologische vooruitgang en hogere opleidingen. Maar er zijn wel degelijk groepen die niet in deze ontwikkelingen hebben kunnen meekomen. Het is ze niet gelukt om een hoger diploma te krijgen, terwijl de negatieve stigmatisering van hun lagere (of afwezige) diploma toenam. Ze hebben niet geprofiteerd van globalisering, maar zijn hun banen kwijtgeraakt, en de banen die over zijn, hebben aan waardigheid ingeboet. Ergens hier is een geest van opstand en verzet opgekomen, zo analyseert Sandel, en in die grond hebben Trump (en Q) wortel geschoten. Ze verstonden de tijdgeest beter én wisten de mensen te bereiken, niet in de laatste plaats via succesvolle onlinecampagnes." [mijn nadruk] (91)
[Ik vraag me af of dat nu de reden is dat mensen van alles gaan beweren dat niet waar is. Boos zijn, opstandig zijn, ja. Maar waarom zou dat meteen moeten leiden tot allerlei onzinnige beweringen over andere mensen en instituten? Bovendien speelt het niet alleen op politiek niveau. Het is ook de boosheid van ouders op een onderwijzer en het idee dat die er op uit is om hun kind omlaag te halen zonder dat daar enig bewjs voor is. Ook dat is een soort van complottheorie. En waarom hoor ik niks over biologische zaken als weinig intelligentie, een beroerde opvoeding, armoede, verslechterend onderwijs, de stupiditeit in de media? Ik weet niet of Trump en zo 'de tijdgeest' beter begrepen. Ik denk niet dat ze zo geïnteresseerd zijn in het volk, maar ze lullen wel net zo irrationeel uit hun nek als grote groepen van de bevolking. Het is opvallend hoe succesvol politici zijn die onzin uitkramen. Waarom doorzien mensen al die onzin niet? Omdat ze niet geleerd hebben om niet zo lichtgelovig te zijn, omdat ze niet geleerd hebben om taal te snappen en taalspelletjes te doorzien, omdat ze niet weten hoe je beweringen moet toetsen.]
"Volgens Neiman [Susan Neiman, Verzet en rede in tijden van nepnieuws, Lemniscaat, Rotterdam: 2017 - GdG] is Welch [die van pizzagate - GdG] een loser die het slachtoffer is van nepnieuws. Hij is geen nieuw fenomeen, maar een variant op een oud probleem waarbij complotdenkers onvoldoende kritisch zijn en met open ogen in elke denkbare valkuil lopen van ons brein. Welch is niet zomaar een loser, hij is ook nog eens een domme loser, zoals ook de leraar Nederlands uit Heemstede en Lange Frans domme losers zijn. Zouden ze beter zijn opgeleid, dan zouden ze zich niet in de luren laten leggen door technologische invloeden en narcistische leiders van het type Trump en Baudet.
Er is volgens dit perspectief geen nieuwe vorm van het complotdenken; er is alleen maar een nieuwe, technologische context die het oude probleem rond het complotdenken heeft uitvergroot. Mensen zijn kwetsbaar en goedgelovig. Wanneer het hun uitkomt, zullen ze om het even welke leugen omarmen. Als het hen maar verlost van de verantwoordelijkheid die zij moeten nemen voor het eigen bestaan. Technologie heeft hier een ontsnappingsroute gecreëerd, een surreele wereld waarin concrete problemen (elites die kinderen misbruiken) bestaan en kunnen worden opgelost door de daad van een enkeling." [mijn nadruk] (93)
"Wat de wereld verbijsterde toen in 2016 en nog altijd in 2021, is dat er een gemeenschap is ontstaan waar evidente onwaarheden voor waar worden gehouden. Het probleem waar Welch ons voor plaatst, is daarom niet zozeer zijn leugen, maar zijn wereld waarin hij een bepaalde waarheid aanhing die hem tot zijn daad motiveerde."
[Nee, dat hij die leugen niet kon doorzien is het probleem. ]
"Het is in die zin eveneens een platitude om te zeggen dat de complotdenker een loser is. Dat is hij zeker, maar dan niet zozeer omdat hij verloren heeft bij de verkiezingen, zoals Uscinski en Parent menen. Het grijpt dieper dan dat. Het hedendaagse complotdenken is meer zoiets als een existentiële revolte, een beweging van opstand tegen de koers van een samenleving. Met het omarmen van de complottheorie creëert de complotdenker een parallel universum naast een samenleving die hem om uiteenlopende redenen heeft buitengesloten. Het denken van de complotdenker komt wel voort uit de koers van de samenleving, maar is inhoudelijk en qua vorm (technologie) meer gericht op het scheppen van een nieuwe, begrijpbare samenleving waarin de complotdenker zich thuis voelt. Het complotdenken is zo een existentiële reddingsboei die houvast geeft in een wereld waar de hedendaagse complotdenker niet langer thuis is en waardoor hij zich genoodzaakt heeft gezien een nieuwe wereld, een nieuw thuis te scheppen. Bij dat laatste gaan we uit van het perspectief van de complotdenker en niet van de complotbedenker. Die laatste wordt vaak ook gedreven door simpeler motieven als winstbejag en politieke macht." [mijn nadruk] (99)
[Ik weet niet, hoor. Dat iemand een soort van zekerheid wil vinden in een onzekere tijd snap ik. Maar waarom zou je die zekerheid willen vinden via een geloof in complotten? Of waarom in religie? Waarom precies dat en dan alles aanvallen dat een poging waagt om op een rationele manier wat helderheid te verschaffen in de chaos?]
"De complotdenker van nu is niet bezig met het ontwikkelen van een alternatief perspectief op een wereldschokkende gebeurtenis. Hij is bezig een verhaal te ontwikkelen, dat hem helpt z’n plaats in de wereld te vinden. Hij is bezig met een existentiële zoektocht."(101)
[Ik denk niet dat het daarom gaat. Ik denk dat Neiman gelijk heeft.]
"Neiman haalt een oud cliché uit de kast volgens welk postmoderne filosofen (Michel Foucault met name) ervoor hebben gezorgd dat er geen waarheid meer is, maar louter perspectief; ze zijn van het heilspoor van de Verlichting afgedwaald. Dat verhaal zou zijn doorgesijpeld naar extreemrechtse kringen en via hen naar Trump."(103)
[Nou, cliché, dat lijkt me een uitstekende gedachte. Dat sociale media en andere technologie dat nog versterken door algoritmes die je in je bubbel houden is waar, maar haalt die gedachte niet onderuit. ]
"Het is eerder zo dat het volgen van het inhoudelijke spoor van het complotdenken ons op het verkeerde been zet. Het heeft immers geen enkele zin om te speuren naar aanwijzingen voor de enkelband van Willem Alexander of documenten die zouden aantonen dat Merkel een afstammelinge is van Hitler. Wanneer we deze zoektocht ondernemen, belanden we niet zelden bij een narratief dat gesponnen is in Rusland, bij de Internet Research Agency, de Russische dienst die de cyberoorlog tegen het Westen voert. Niet alleen daarom zal de inhoud van het hedendaagse complotdenken ons nergens brengen, want het is immers ook zonneklaar dat Willem Alexander geen enkelband draagt." [mijn nadruk] (116)
[Gevaarlijke insteek, want de pretentie daar is wel degelijk inhoudelijk. Ze geloven echt dat het zo is. Dat is juist het akelige. ]
"Het is eerder andersom. Hoe dieper we in het complotdenken zitten, hoe meer we afraken van concrete, werkelijke problemen. Hoe meer we het inhoudelijke verhaal van de complotdenker volgen, hoe meer we in de verkeerde richting kijken." [mijn nadruk] (117)
"De samenleving is zeer gebaat bij kritiek op de elites. Tegelijk wordt inhoudelijk goed uitgewerkte kritiek op Biden en andere representanten van de elite zelden aangetroffen in de wereld van de complotdenkers."(118)
"Mijn stelling is dat het complotdenken anno nu anders dan vroeger een primair existentieel fenomeen is dat een specifieke vorm en inhoud heeft gekregen in het technologische milieu waarin we socialiseren. Op deze manier raakt het complotdenken aan de kern, de nerf van de problematiek van onze tijd en is het meer dan de obscure hobby van een beperkte groep die het contact met de realiteit verlaten heeft. Met deze analyse probeer ik het complotdenken te gaan begrijpen, zonder het meteen te debunken. Daarbij is het niet noodzakelijk zo dat deze analyse zal uitmonden in begrip. Maar het verklaart wel dat het complotdenken een signaal is van onderliggende weeffouten in de samenleving waardoor grote groepen zijn opgezadeld met een verlies aan zingeving en sociale vervreemding." [mijn nadruk] (119)
[O? Ze kunnen er niets aan doen? ]
Muirhead en Rosenblum schrijvenin hun psychologische verklaring van complotdenken:
"Het klassieke complotdenken is een poging een bepaalde politieke gebeurtenis in volle omvang te duiden. Het zijn de officiële lezingen die belangrijke feiten weglaten. Daar is het bij de nieuwe complotdenkers niet om te doen; ze creëren vooral chaos rond een verzonnen gebeurtenis – denk daarbij aan de commotie die ontstond rond de vermeende verkiezingsfraude in de VS, of de ‘Marokkanen-tweet’ van Thierry Baudet. Verder streven de complotdenkers van vandaag niets anders na dan ontkenning, destabilisering en vernietiging." [mijn nadruk] (121)
"Wanneer we dit inzicht toepassen op het complotdenken, wordt duidelijk dat we het in principe allemaal in ons hebben betekenis toe te schrijven aan verder willekeurige gebeurtenissen. We zijn allemaal wel in meerdere of mindere mate behept met de wil om complotten te projecteren op gebeurtenissen die in zichzelf zonder betekenis zijn."(124)
["We"? Het eerste wel, maar betekenis geven aan dingen is heel wat anders dan complotten projecteren. En hoe kunnen gebeurtenissen 'in zichzelf zonder betekenis zijn', wat betekent dat? ]
"In elk geval is het zo dat complotdenkers uitgaan van een volledig rationeel en volmaakt functionerend overheidsapparaat, waarin fouten en toeval geen plek hebben en tegenstrijdige uitingen opeens allerlei dieperliggende betekenissen krijgen."(134)
"Mensen bedenken dit soort complotten niet zozeer omdat er wat aan de hand is, maar omdat de structuur van ons brein ons daartoe uitnodigt."(136)
[Wat een onzin weer.]
"Het is geen onbegrijpelijke gedachtekronkel van obscure en min of meer waanzinnige lieden. Het is een begrijpelijke verdedigingsstrategie voor groepen die zich bedreigd voelen in een bepaalde politieke machtsconstellatie. Bovendien constateren zij dat complottheorieën een min of meer nuttige rol dienen. Ze fungeren als een extra soort check op de macht en in een goed functionerend maatschappelijk bestel krijgt het complotdenken daarom ook de ruimte.
Daar is ook inhoudelijk veel voor te zeggen, schrijft onderzoeker Kathryn Olmsted. Want hoewel complotdenkers steevast worden neergezet in de hoek van de geesteszieken, is er alle reden om toch wat beter naar complotdenkers te luisteren." [mijn nadruk] (137)
[Dat hangt er natuurlijk maar helemaal van af. Een klassiek complot, misschien. Maar al die QAnon-beweringen en zo? Kom op. ]
"Als de overheid zelf begint met het spinnen van leugens om een doel te bereiken dat niet in het algemeen belang is, is het goed voorstelbaar dat bezorgde en boze burgers het officiële verhaal in twijfel trekken en met een eigen lezing van gebeurtenissen komen."(138)
"Is het tegen de achtergrond van dit soort berichten vreemd dat complotdenkers volgzame burgers afschilderen als makke schapen en de overheid als duister en onbetrouwbaar?"(141)
[Precies, dan wel. Maar beweren dat Willem-Alexander een enkelband draagt en allerlei politici onderdeel uitmaken van een pedofielennetwerk? En met gemak generaliseren terwijl dat onterecht is?]
"Want, constateert Olmsted, het dogmatisme van de complotgemeenschap voert de complotdenker in de praktijk meestal af van wat er daadwerkelijk aan de hand is." [mijn nadruk] (142)
N.a.v. Boudry / Braeckman:
"Het cruciale filosofische standpunt hier is dat betekenis in principe als beeld in ons brein zit en dat we dit projecteren op een werkelijkheid die anderszins betekenisloos is."(145)
[Weer dat domme denken in tegenstellingen.]
"Het perspectief zoals Boudry en Braeckman het schetsen, is de hedendaagse versie van een cartesiaans mensbeeld. In dat mensbeeld is het menselijke brein, ons denken, een soort etiketteermachine die labels plakt op dingen buiten ons. Wanneer dit het mensbeeld is, kan duidelijk worden hoe de mens zich kan vergissen in het labeltje dat hij plakt op de werkelijkheid buiten hem."(145)
[Precies en dat cartesiaanse mensbeeld deugt niet. Waarom wordt dat niet meteen gezegd? Waarom wordt het zelfs maar besproken? Het brein doet op een bepaalde manier helemaal niets, mensen doen iets temidden van andere mensen in een historische en culturele en maatschappelijke context waarin de hersenen net als de rest van het lichaam een rol spelen en de hersenen zoals ook de rest van het lichaam beïnvloed en gevormd worden.]
"Boudry en Braeckman schuiven de complotdenker wat al te makkelijk terzijde, maar dat is niet de reden waarom ik niet met hun perspectief kan werken in een poging het nieuwe complotdenken te gaan begrijpen. Reden daarvoor is wel dat ik mij niet kan vinden in hun poging het complotdenken te willen debunken, gekoppeld aan een strikt humanistische (de mens als ‘etiketteermachine’) mensopvatting. Beide invalshoeken, debunken en een humanistisch mensbeeld, leiden ons op een dood spoor. Dat wordt des te meer duidelijk in de context van het nieuwe complotdenken." [mijn nadruk] (148)
[Hij is vaag over allebei die elementen. Wat is 'debunken' precies? En waarom die stomme engelse term? En het vartesianisme is geen humanisme, dus wat bedoelt hij hier met 'humanisme'? ]
"Heeft het zin om de theorie van Sargent te debunken? Natuurlijk niet. Het is even betekenisloos om te claimen dat de aarde plat is, als te bewijzen dat die dat niet is. Het is inmiddels een evidentie geworden dat de aarde rond is."(151)
[Natuurlijk heeft dat zin. Niet in de betekenis van 'Sargent op andere gedachten brengen', want dat zal waarschijnlijk niet lukken. Maar wel in de betekenis van aan andere mensen laten weten dat Sargent uit zijn nek kletst en dingen beweert die niet waar zijn. Dat is juist superbelangrijk.]
"In het filosofische perspectief van dit boek wil ik daarom wegblijven uit het debunken. Ik wil het nieuwe complotdenken gaan duiden als een verschijnsel dat woekert op en een uitingsvorm is van bepaalde uitwassen die typisch zijn voor onze tijd."(152)
[Lekker vaag weer. ]
"De portee is, zeer kort door de bocht geformuleerd, dat binnen humanistische filosofieën de oorzaak van de levens- en wereldproblemen ligt in een vertroebeld denken dat klaar en helder gemaakt moet worden.
Het humanisme heeft als breekijzer ontegenzeggelijk z’n waarde gehad, maar we moeten het zien als een historische beweging die past bij de tijd waar het uit voortkomt. Inmiddels heeft de samenleving andere noden. Niet de minste ervan, zoals de klimaatcrisis en racisme, worden juist veroorzaakt door het uitgangspunt dat voor de humanist heilig is. Namelijk het idee dat de mens een rationeel en zelfstandig wezen is, dat de uiteindelijke waarheden over zichzelf en de wereld aantreft in zichzelf; in een verlicht (verbeterd) verstand. Een humanistisch perspectief stelt de individuele mens centraal en dat levert de grondstructuur waaruit veel van onze grote maatschappelijke problemen voortspruiten.
Het is daarom maar goed dat de filosofie sinds Kant een ontwikkeling heeft doorgemaakt. Het idee van de mens als een strikt van zijn omgeving afgescheiden individu, heerser over zichzelf en zijn omgeving, dat is een idee dat ons nu vooral belemmert.
Zo maakt het humanistische mensbeeld ons naïef voor de invloed die technologie op ons uitoefent." [mijn nadruk] (155)
[Wat een beweringen weer. Alsof een humanist niet denkt vanuit de idee dat individuele mensen tegelijkertijd sociale en historische wezens zijn en geen besef heeft van (de invloed van) context, inclusief de technologische context. Het is in feite de bekende kritiek van intellectuelen op de Verlichting die geleid zouden hebben tot fascisme en zo meer. ]
"We moeten naar een perspectief toe dat ons wordt aangereikt door een meer existentieel fenomenologische mensvisie. Deze zal ons duidelijk maken dat het mogelijk is een meer omgevingsinclusief mensbeeld te gebruiken, wanneer we de strikte scheiding tussen het menselijke ‘binnen’ (de biologische werking van onze hersenen) en het ‘buiten’ (alles dat op ons inwerkt) laten varen."(158)
[Zoals het humanisme ongetwijfeld ook doet. Ik denk dat Zweistra de hele tijd 'cartesianisme' bedoelt en 'humanisme' zegt. Niet erg handig. En een belediging voor humanisten.]
"De filosofie beschouwt de complotdenker vaak als een gemankeerde wetenschapper en gebrekkige journalist, maar niet als symptoom of beeld van een tijd."(166)
[Gelukkig maar ...]
"Het niets van het nieuwe complotdenken komt ook met een nieuwe stijl, waar blote stellingen, vragen en insinuaties de plek hebben ingenomen van de poging tot coherente theorievorming. De blote stelling (‘bare assertion’) drijft op een geïndividualiseerd medialandschap waar iedereen z’n eigen podcast, YouTube- of TikTok-kanaal heeft. In dat landschap is de rol van traditionele poortwachters verdwenen. Het nieuwe medialandschap kenmerkt zich door een schare fans die het verhaal dat binnen de specifieke media-bubble wordt verkondigd, slikken en verspreiden. Er is geen controle vooraf en binnen de gemeenschap is er ook geen dialoog of discussie."(171)
"Wanneer je een mening naar voren brengt via een platform, kun je zelf verscholen blijven. Je hoeft niet op te staan en de volle verantwoordelijkheid te nemen voor wat je zegt. Je boodschap, verzonden via een platform, begeeft zich los in de ruimte; jij bent er niet om het te ondersteunen, toe te lichten en de eventuele consequenties ervan te dragen."(173)
[En dat is dus allemaal het probleem.]
"Daarmee is het nieuwe complotdenken naar inhoud en structuur fundamenteel anders dan het klassieke complotdenken. Dat laatste kan gedefinieerd worden vanuit zijn – weliswaar gemankeerde – poging om een coherent verhaal over een gebeurtenis in de wereld te vertellen. Bij het nieuwe complotdenken is dat niet aan de orde. Er is geen gebeurtenis, geen theorie over die gebeurtenis en zelfs niet de pretentie dat het ware verhaal over die gebeurtenis wordt verteld. Wat er slechts wordt gedaan is insinueren (‘innuendo’), om een laatste, definiërend kenmerk van het nieuwe complotdenken te geven."(174)
[Er worden wel degelijk verhalen verteld in het moderne complotdenken, er worden dingen beweerd en de pretentie is wel degelijk dat die beweringen waar zijn. Maar niemand wil vervolgens te horen krijgen 'hoe weet je dat at waar is?', niemand probeert die beweringen met feiten of argumenten te onderbouwen. Zoals gezegd: men loopt weg voor de verantwoordelijkheid. Maar intussen is bijvoorbeeld wel de reputatie van bepaalde mensen beschadigd. Dat is echt wel meer dan alleen maar "insinueren".]
"In plaats een poging te doen om een theorie op te stellen komt het nieuwe complotdenken met vragen, insinuaties en blote stellingen – en dat alles is gegroepeerd rond niets. Er valt in het nieuwe complotdenken niets te verklaren en het wil ook nergens naartoe. Het streeft niets na, geen hervorming of nieuwe koers. Het is volgens Muirhead en Rosenblum uiteindelijk destructief."(175)
[Dat is een veel te simpele stelling. Zweistra moet eens een andere bron gaan gebruiken dan Muirheid en Rosenblum. Het nieuwe complotdenken leidt tot een hoop ellende bij anderen, het is er vaak op uit om mensen te kwetsen. Bovendien leidt het tot een sfeer waarin gedaan wordt alsof de waarheid niet bestaat, alsof iedereen maar alles kan beweren.]
"Bijzonder aan de claims is niet dat het leugens zijn. Bijzonder is dat de claims van het complotdenken waar zijn binnen een bepaalde gemeenschap. De claims van het nieuwe complotdenken mogen dan wel niet resoneren in de brede gemeenschap, binnen de clan is dat wel degelijk het geval."(178)
[Ja, maar ze brengen die claims ook naar buiten in die 'brede gemeenschap' met alle gevolgen van dien.]
"Waar de mythes van Popper worden gebruikt om het individu te onderwerpen, gebruikt het individu binnen de nieuwe techno-tribale constellatie juist mythes om zichzelf te ontdekken. Het is mijn inziens definiërend voor het hedendaagse tribale complotdenken dat het zich niet onderwerpt aan iets anders dan zichzelf."(188)
[Wat is er dan nog tribaal aan? Heel dat verhaal was dus zinloos. Al die zinloze uitweidingen, tjonge. Kijk wat er gebeurt:]
"Boudry en Braeckman verwijten de complotdenker dat hij slordig denkt, anekdotes aanziet voor bewijzen en verder alleen maar die bewijzen accepteert die hem bevestigen in wat hij al dacht. Het is belangrijk om hier kritisch in te zijn, zo stellen zij, want uiteindelijk is de waardigheid van de wetenschap in het geding. Wanneer de wetenschap gereduceerd wordt tot zomaar een perspectief, een mening onder de meningen, dan zal alles geoorloofd zijn, en daartegen verweren zij zich. De filosofische discussie die hier gevoerd wordt, is de onderscheiding tussen waarheid en leugen, wetenschap en mening. Het is mogelijk om het complotdenken te zien als een steekspel over feiten ...
Het is ook mogelijk om achter het steekspel over feiten en de (on) waarheid van complottheorieën een metafysische discussie te ontwaren. In die discussie is de vraag aan de orde naar de zin en betekenis van mens en schepping, om met Camus te spreken. Dat de zin van het bestaan op de discussietafel ligt, maakt de discussie metafysisch.(...)
In die discussie is de complotdenker te zien als een metafysische opstandeling. Een metafysische opstandeling eist in de woorden van Camus dat de wereld klaarheid en eenheid heeft. De complotdenker verlangt samenhang in een wereld die chaotisch en daarmee absurd lijkt te zijn. In de relatie tot absurditeit moeten we volgens Keeley de dieper gelegen structuren van het complotdenken lokaliseren." [mijn nadruk] (190)
[Serieus? Boudry en Braeckman zien waar het om gaat. Dat is de kern van de zaak. Zweistra gaat liever over het menselijk bestaan en de metafysische dimensie ervan kletsen aan de hand van de abstracties van Camus over het absurde. Tjonge jonge. Dan krijg je dit:]
"Het hedendaagse complotdenken is techno-tribaal qua vorm, wordt veroorzaakt door een ervaren verlies aan betekenis (oorzaak) en is inhoudelijk primair existentieel en daarmee zelfgericht. De definitie die hieruit volgt is de volgende. Het huidige complotdenken is een zelfgerichte en via technologie vormgegeven verhouding tot een absurd gemaakt bestaan."(198)
[En dat brengt ons verder omdat...? Dat wordt snel lezen, vermoed ik. ]
Analyses van Camus en Heidegger.
[En dat in één adem, toe maar! Zelfs Heidegger! Ja, dat zat er wel in. Een bondgenootschap in vaagheid. Zelfs Arendt en Levinas mogen nog op komen draven.]
"Een absurde technologie verbindt de mens niet met zijn omgeving, maar helpt de mens om in zichzelf terug te trekken. Een absurde technologie brengt ons niet naar buiten, in contact met de wereld, maar drijft ons naar binnen."(245)
[Begrijp je wel? Of liever: niet. ]
"De wereld is niet absurd, ze kan dat wel worden. De wereld is niet in zichzelf betekenisloos, want we vinden onszelf altijd als onderdeel van structuren waarbinnen we betekenissen scheppen. We zijn onderdeel van een sociale wereld. We hebben vrienden, bekenden en een werkomgeving. We zijn onderdeel van een eigen wereld, want we hebben een thuis – een huis, een woning – waarin we dingen doen waarbij we ons thuis voelen.
En we hebben een religieuze wereld. We zijn onderdeel van een religie of van iets anders dat ons samenbindt en verenigt. Vervreemden we van onze mogelijke werelden, de plaatsen waar we kunnen thuiskomen, dan mislukken we als mens. We worden op onszelf, op de absurditeit, teruggeworpen en daarin kiemt het complotdenken." [mijn nadruk] (252)
["We"? Ik heb geen religieuze wereld. De auteur waarschijnlijk wel, gezien al het metafysische gezeur. ]
"De beweging naar ‘personalisatie’ van onze toegang tot informatie en vermaak is juist de kern van de ontwikkeling die we nu via onlinevormen van entertainment meemaken, en in die zin is te verwachten dat de vervreemding van onze woning als een plek van intimiteit zal toenemen. In haar boek Reclaiming conversation maakt psycholoog Sherry Turkle inzichtelijk hoe onder invloed van smartphones en toegang tot online-sociale netwerken het gesprek binnen families verstomd is geraakt. Niet alleen door kinderen die bezig zijn op TikTok of Instagram, maar zeker ook door ouders die in plaats van met hun kinderen ‘elders’ zijn. Via een remote desktop op hun werk, bezig met e-mails, of gewoon ergens online. Onze woning is inmiddels geworden tot een omgeving waarbinnen technologieën ons van alle kanten de mogelijkheid bieden ons terug te trekken op onszelf, maar zonder intimiteit te bieden."(267)
[Kijk eens aan, iets concreets. Daar hebben we Camus en Heidegger en Ahrendt en Levinas echt niet voor nodig, nietwaar?]
"Er wordt nogal eens gezegd dat het probleem met het complotdenken is dat het elke vorm van gemeenschappelijke waarheid ondermijnt. Wanneer alles maar een perspectief of mening is, dan kunnen we wel inpakken: de wereld is dan verworden tot een chaotische kakofonie van willekeurige stemmen. Dat wordt abstract voorgesteld, als het verdwijnen van de waarheid als het ankerpunt dat de samenleving bijeen zou houden. In werkelijkheid is het concreet. De gemeenschappelijke wereld, de common sense, verdwijnt als ontmoetingsplaatsen verdwijnen. Als dorpshuizen sluiten, politieke bewegingen nauwelijks leden hebben en kerken hun deuren dichtdoen. Het afkalven van de common sense wordt versterkt omdat in de plaats hiervan onlineplatforms zijn ontstaan die het ons mogelijk maken de confrontatie met andere gezichtspunten te mijden en te leven in onze eigen waarheid en werkelijkheid." [mijn nadruk] (276)
[Dat wordt door de mensen die dat vinden niet abstract voorgesteld, dat is ook bij hen bijzonder concreet. Er zijn heel wat mensend ie zich zeer bewust zijn van het 'afkalven van de common sense' door alle technologie.]
"Onze publieke ontmoetingsplaatsen zijn onder invloed van sociale technologie niet toegenomen, maar afgenomen. Tegelijk zijn er subgemeenschappen aan het ontstaan, bubbles waarin we ons gezien en gehoord voelen door een kleine kring gelijkgestemden. Het landschap van de media die ons in contact moeten brengen met een publieke wereld, is geïndividualiseerd." [mijn nadruk] (280)
[Dat is inmiddels welbekend. Maar wat gaan "we" er tegen doen? Geen antwoord. Wel weer bladzijden lang uitweiding met deze keer Levinas in de hoofdrol. Met als gevolg teksten als:]
"Er is sprake van die ontworteling als we niet in staat zijn om relaties te hebben waarbinnen we overweldigd worden. Het vreemde en de mogelijkheid er een relatie mee aan te gaan duidt op een begrenzing van het menselijke kunnen. Dat hebben we nodig om onszelf als mens, als begrensd wezen, te blijven zien. De begrenzing is geen menselijk tekort. Het is noodzakelijk om onszelf te ervaren als iets wat een steun moet hebben in wat we zelf niet zijn. Op dat punt verliezen we onszelf niet, maar ontdekken we juist wie we zijn.
De ervaring van begrenzing kunnen we opdoen in confrontatie met het spirituele en de natuur. In die context kunnen we een nieuwe analogie maken met het idee van Descartes."(287)
[En dat moet helpen tegen complotdenken? ]
"De vervreemding vindt plaats in een dynamiek van verdwenen en absurde technologie, en het is een proces dat zich uitstrekt over decennia. We zijn vervreemd van het christendom als de plek waar de generaties voor ons de ruimte en de taal vonden om hun spirituele gevoelens een plek te geven. De taal is vervat in boeken en geschriften, maar ook in de (kerk)gebouwen en religieuze symbolen. Deze verdwijnen uit onze samenleving, en zo vervreemden we in concrete zin van het spirituele als onderdeel van onze cultuur." [mijn nadruk] (320)
[Wat een geklets. Het lijkt me helemaal niet erg om te vervreemden van een godsdienst en van spiritualiteit. Er van uitgaande dat het spirituele bestaat natuurlijk. ]
"We socialiseren in een klimaat waar het vreemde in de vorm van het spirituele geen plek meer heeft. Tegen deze beweging in groeien nieuwe vormen van spiritualiteit. Die nieuwe bewegingen nemen uit traditionele vormen van spiritualiteit wat hun goed past en beginnen vervolgens iets nieuws; het is geen poging om een relatie aan te gaan en is in die zin kenmerkend voor de beweging van het nieuwe complotdenken."(322)
["We"? Het ene irrationele wordt vervangen door het andere irrationele. Hoe vreemd ... ]
"Het religieuze bloed kruipt waar het niet gaan kan, het zoekt naar nieuwe vormen en die worden online gevonden. Dat is niet een oude spiritualiteit in nieuwe zakken. Het is een nieuw stadium in het protestantisme, waar je via de onlinemogelijkheden die je hebt, de spiritualiteit bijeenshopt die past bij wat je nodig hebt. Het is weer een stap verder richting onszelf, richting de absurditeit."(323)
[Dat niveau ... ]
"Op de vleugels van een neoliberale ideologie hebben we alle technologische ontwikkelingen omarmd die nu via de achterdeur het systeem bedreigen waaruit ze ontsproten zijn."(327)
"Mensen zijn van hun geloof in God of Allah afgevallen, maar ze hebben nieuwe vormen omarmd die hun beter passen. De nieuwe mythes zijn minder universeel en daardoor nog meer tribaal geworden. Waar we vroeger met miljoenen mensen in kerken zaten en een common sense deelden, zitten we nu met honderdduizenden op een of ander kanaal van een religieuze influencer. De mythe is niet verdwenen, ze heeft een nieuwe vorm aangenomen die ons dieper in onszelf heeft teruggedrongen." [mijn nadruk] (336)
[Ik proef een heimwee naar de homogene wereld van vroeger. Maar het is allebei irrationeel en het is belangrijk dat we daar vanaf stappen: we moeten niet de kerk willen maar ook niet de religieuze influencer. ]
"Toen Kellyanne Conway in 2017, na de inauguratie van Trump, sprak over alternative facts viel de hele wereld over haar heen. Er was immers maar één wereld en in die wereld was het duidelijk dat het aantal bezoekers bij de inauguratie van Trump minder was dan bij zijn voorgangers. Het was een duidelijke leugen, eenvoudig te verifiëren. We delen immers één werkelijkheid met elkaar? De uitspraak van Conway greep echter dieper, en wellicht dat we dat nu pas voor het eerst echt goed beseffen. Er bestaat wel degelijk zoiets als een rijk waarin alternatieve waarheden bestaan, het is inderdaad mogelijk er alternative facts op na te houden, want er bestaat een onlinewereld waarin die alternatieve waarheden bestaan. Die wereld werkt met een eigen common sense waarbij waarheid en leugen niet van elkaar onderscheiden worden door in laatste instantie de feiten. Dat was zo in de oude, fysieke wereld die we ooit allemaal bewoonden. In de nieuwe wereld is alles mogelijk." [mijn nadruk] (347)
[Nee, er is nog steeds één wereld, er bestaan geen alternatieve waarheden of feiten. Waar je ook roept dat het aantal bezoekers bij de inauguratie van Trump groter was dan bij zijn voorgangers - of het nu tegen de buurman op straat is of in de sociale media - het blijft een verifieerbare leugen. Dat je tegen de feiten in blijft volhouden dat er wél meer bezoekers waren zegt alleen maar dat je irrationeel aan het zwammen bent. Zweistra maakt het allemaal veel te ingewikkeld.]
"De complotdenker heeft in zijn wereld de mogelijkheden die hij daarbuiten niet heeft. Hij kan de wereld scheppen zoals het hem belieft en graaft zich zo dieper in in zijn eigen wereld en keert zich steeds verder af van de publieke wereld. Daar heeft hij niets meer te zoeken, zijn mogelijkheden liggen online. Dat tekent het radicale nihilisme van de complotdenker. De radicale vorm van nihilisme is door de filosoof Paul van Tongeren wel aangeduid als postnihilisme."(363)
"Voor onze religieuze wereld zijn we op een meer beperkte kring aangewezen. We doen yoga bij een yogaschool en branden wierook voor een beeldje van Boeddha of een kaarsje voor de foto van een overleden familielid. De ruimte waarbinnen we spiritueel actief kunnen zijn, is beperkt, maar ze is aanwezig, en met wat er aanwezig is, maken we de wereld die we hebben."(388)
["Onze"? Waarom staat dit in deze tijd nog in een opsomming van wat zoal kunnen doen? Alsof het vanzelfsprekend is dat mensen religieus zijn, "spiritueel actief" willen zijn.]
"Het punt is niet, zoals vroege kritiek op technologie naar voren bracht, dat technologie ons ontmenselijkt. Het is andersom. Technologie humaniseert, vermenselijkt. In de specifieke zin dat de grenzen van onze menselijke mogelijkheden door technologie worden opgerekt." [mijn nadruk] (389)
[Wat naïef. Of ingeperkt natuurlijk. ]
"Het hedendaagse complotdenken is expliciet kwaadaardig. Het maakt misbruik van de mogelijkheden die er zijn om een narratief te ontwikkelen dat op alle punten strijdig is met de realiteit. De complotdenker kiest welbewust de leugen en daarmee het kwaad. Het is een engagement dat is voorbereid in een absurde wereld en concreet mogelijk wordt door het soort onlinetechnologie dat dragend is voor deze wereld. Als actief kwaad is het gewild. Het is geen noodzakelijk kwaad; het is een keuze." [mijn nadruk] (421)
[Precies en dat is genoeg om te weten. Al het overige geklets is overbodig. De complotdenker liegt aantoonbaar en moet daarvoor verantwoordelijk gesteld en streng gestraft worden.]
"De complotdenker van nu vleit zichzelf met kwalificaties als waarheidszoeker en compleetdenker, maar hij maakt het zichzelf daarin te makkelijk. Hij zoekt niet naar de waarheid, maar hij buigt de werkelijkheid zo dat die waar wordt." [mijn nadruk] (429)
[Nee, Zweistra, je kunt een werkelijkheid niet buigen zodat die waar wordt. Wat een vreselijk taalgebruik. Je kunt wel liegen en jezelf wijsmaken dat je gelijk hebt / de waarheid spreekt, maar dat hangt ook al is dat niet zo.]
"De complotdenker van nu vermomt zich, met een begrip van Foucault, als ‘waarheidspreker’. Hij ziet zichzelf als degene die zich durft uit te spreken tegen de koers van de samenleving. Zo brengt de complotdenker van nu de samenleving in verwarring. Er zijn stromingen die de complotdenkers proberen te ontkennen en te debunken, een klassieke poging die nog onverminderd populair is. Op YouTube zijn er kanalen met debunk-influencers, en op televisie, in talkshows, worden verwoede pogingen gedaan het complotdenken te weerleggen. Want welke bewijzen zijn er nu echt voor pedotunnels, de platte aarde en het verband tussen 5G en corona? Er zijn ook tegengeluiden, die vinden dat we meer begripvol moeten zijn en moeten luisteren naar wat de complotdenker nu precies naar voren brengt. Want de complotdenker zit in de onderbuik van de samenleving, en wanneer we goed luisteren naar wat de complotdenker naar voren brengt, komen we erachter wat er leeft en waar de pijn zit van de samenleving.
Het is goed mogelijk om in de milde blik mee te gaan wanneer het inderdaad zo is dat we de complotdenker kunnen zien als degene die, in de woorden van Foucault, ‘zonder veinzerij, zonder voorbehoud, zonder frasen en zonder opsmuk’ de waarheid durft te spreken.Foucault omschrijft die houding als ‘waarheidspreken’ (parrhêsia), en dat is een cruciale stem in elke sociale relatie, maar zeker ook in een democratie. Zou de complotdenker die stem vertegenwoordigen, dan is het duidelijk dat we dat een kans moeten geven. De praktijk is anders. Het complotdenken van vandaag heeft niets of bijna niets uitstaan met het onthullen van complotten en reële problemen." [mijn nadruk] (434)
[Precies. Zweistra is gelukkig niet van de tweede benadering - al lijkt het er af en toe wel op en al heeft hij ontzettend veel woorden nodig om duidelijk te maken dat dat niet het geval is - , ik ben in ieder geval van de eerste omdat de waarheid geweld wordt aangedaan. Niemand heeft iets aan irrationeel geblaat.]
"Als we het hedendaagse complotdenken willen begrijpen, moeten we niet zozeer kijken naar wat de complotdenker zegt. Want de inhoud van het hedendaagse complotdenken zet ons nooit op het spoor van een kritisch perspectief dat in de samenleving geen kans krijgt. Als we het complotdenken willen begrijpen, moeten we inzien dat het een signaal is van een dieper gelegen ontsporing van de samenleving. Die ontsporing kan worden herleid tot neoliberale uitwassen, waardoor gemeenschappelijke en publieke structuren in de samenleving verzwakt of vernietigd zijn. In de slipstream van deze ontwikkeling zit de ontsporing van het technologische project. Waar technologie ons vroeger bevrijdde van de natuur, de moeilijkheden van een sociale relatie of de saaiheid van de avonden van Frits uit De Avonden van Gerard Reve, zien we nu dat technologie in die poging is doorgeslagen." [mijn nadruk] (443)
[Zinnige opmerking, waarna er weer bladzijden geleuterd wordt over Caligula en zo verder, geklets waaraan niemand iets heeft. Werk die "neoliberale uitwassen" eens uit of de ontsporing van het "technologisch project", zou ik zeggen, dat lijkt me nuttiger.]
"Zoals de patriciërs uiteindelijk ingrepen en de nietsontziende Caligula het zwijgen oplegden, zo zal de samenleving van nu dat ook moeten doen door grenzen te stellen aan de infrastructuur waarbinnen het caligulisme tot wasdom komt.
Hoe moeilijk dit ook is binnen de neoliberale cultuur die gelooft in de wijsheid van een zichzelf regulerende markt, uiteindelijk is het de meest eenvoudige stap. We kunnen binnen de politieke ruimtes die er zijn, regels stellen, en precedenten zoals radio en televisie zijn er."(483)
De kern van de zaak:
"De technologieën die de plaats innemen van wat verdwijnt, kenmerken zich door een dynamiek van mateloosheid die ten koste gaat van verbindingen met anderen en de mogelijkheid een thuis te hebben in de wereld. Dat thuis wil zeggen: de mogelijkheid om tussen de mensen, de dieren en de dingen te leven. We zitten allemaal op een glijdende schaal richting de thuisloosheid, waarbij we met onze technologische mogelijkheden het ontstane vacuüm vullen."(493)
[De rest is weer een hoop Caligula en grijpt weer eindeloos naar allerlei andere auteurs wat zoals gewoonlijk niets nieuws toevoegt.]
[Niets nieuws. ]