Oudheid en Middeleeuwen 1501-1600 1601-1700 1701-1800 1801-1900 1901-2000 2001-nu Filosofisch Sociaal en Cultureel Politiek en Economisch Technisch Stalinisme Maoïsme Neoliberalisme Socialisme Neomarxisme en Kritische theorie Complottheorieën Irrationaliteit Irrationaliteit (Bijgeloof en religie) Leugens, desinformatie, propaganda KlokkenluidersIncididunt nisi non nisi incididunt velit cillum magna commodo proident officia enim.
Mary SHELLEY[Na allerlei inleidingen volgt op p. 49 het boek zelf.]
De 28-jarige Ik-figuur R. Walton is als kapitein op een schip op een soort van ontdekkingsreis naar het hoge Noorden en vertelt daarover in brieven aan ene Margareth Saville, zijn zuster. De tijdsaanduiding is als jaar steeds 17-- Op die reis ziet hij op een afstandje een slee voortgetrokken door honden en gemend door "a being which had the shape of a man, but apparently of gigantic stature"(57) die al gauw uit het zicht verdwijnt. De dag erna treffen ze op een ronddrijvende ijsschots een persoon aan van wie de slee stuk is en die er slecht aan toe is - het blijkt een Europeaan die Engels spreekt met de naam Victor Frankenstein - en nemen hem aan boord. Frankenstein komt er weer bovenop, maar blijkt vol melancholie en wanhoop te zitten. Hij vertelt dat hij iemand achterna zat die voor hem wegvluchtte. Dat blijkt de gigantische figuur te zijn die ze eerder zagen. Uiteindelijk vertelt hij Walton zijn verhaal.
[Nu volgt dan het eigenlijke verhaal. De rest was entourage.]
Frankenstein is van een rijke belangrijke Geneefse familie. Zijn vader zocht een oude vriend Beaufort en zijn dochter Caroline op die door pech in armoede waren vervallen. Die vriend was net overleden, maar hij kwam net op tijd voor de dochter die hij onderbracht bij kennissen en met wie hij later trouwde. De man is de oudste zoon van die twee. Als hij vier is krijgt hij er een aangenomen zus Elisabeth Lavenza bij en ze groeien samen op. Henry Clerval is zijn vriend, hij heeft ook twee jongere broers. Zijn jeugd is een gelukkige jeugd. Hij ontwikkelt een voorliefde voor natuurwetenschap (toen nog 'natural philosophy' geheten), maar in eerste instantie dan wel de esoterische soort, m.a.w.: eerder alchemie dan de echte chemie. Daarna ontdekt hij ook de elektriciteit.
"I had not attended any of the lectures given at the schools of Geneva. My dreams were therefore undisturbed by reality; and I entered with the greatest diligence into the search of the philosophers stone and the elixir of life. But the latter obtained my most undivided attention: wealth was an inferior object; but what glory would attend the discovery, if I could banish disease from the human frame, and render man invulnerable to any but a violent death!" [mijn nadruk](69)
Op een gegeven moment overlijdt zijn moeder die Elisabeth en hem nogmaals haar wens overbrengt dat ze ooit met elkaar trouwen. Daarna reist hij naar Ingolstadt om te studeren, zijn vriend Henry Clerval gaat niet mee. Hij gaat natuurfilosofie studeren, maar vindt de moderne aanpak niet erg boeiend.
"It was very different, when the masters of the science sought immortality and power; such views, although futile, were grand: but now the scene was changed. The ambition of the inquirer seemed to limit itself to the annihilation of those visions on which my interest in science was chiefly founded. I was required to exchange chimeras of boundless grandeur for realities of little worth."[mijn nadruk](75)
Toevallig treft hij een stimulerende professor in de chemie - Waldman - en gaat hard aan het werk: hij duikt twee jaar in de boeken en leeft bijna in het laboratorium. Daarna raakt hij geïnteresseerd in leven en dood. Hij doet een formidabele ontdekking.
"After days and nights of incredible labour and fatigue, I succeeded in discovering the cause of generation and life; nay, more, I became myself capable of bestowing animation upon lifeless matter."[mijn nadruk](80)
Over het hoe wil hij geen woord loslaten in zijn verhaal aan de kapitein, dat moet een geheim blijven omdat het te gevaarlijk is om dat geheim te delen met anderen.
"Learn from me, if not by my precepts, at least by my example, how dangerous is the acquirement of knowledge and how much happier that man is who believes his native town to be the world, than he who aspires to become greater than his nature will allow."[mijn nadruk](81)
Maar na zijn ontdekking wilde hij in staat zijn om een levend mens te maken uit dode materie. Hij gaat aan het werk en kan zich er niet van losmaken. Hij weet dat zelfs het contact met familie en vrienden er onder lijdt, maar hij kan zich niet aan zijn streven onttrekken.
[Leven willen maken, de dood willen overwinnen, dat is de hoogmoed van deze wetenschapper. De boodschap wordt daarmee duidelijk: doe / maak niet zonder meer wat technisch kan, accepteer dat er bepaalde grenzen zijn, en zo verder.]
"A human being in perfection ought always to preserve a calm and peaceful mind, and never to allow passion or a transitory desire to disturb his tranquillity. I do not think that the pursuit of knowledge is an exception to this rule. If the study to which you apply yourself has a tendency to weaken your affections, and to destroy your taste for those simple pleasures in which no alloy can possibly mix, then that study is certainly unlawful, that is to say, not befitting the human mind."[mijn nadruk](83)
Het lukt Frankenstein om het wezen tot leven te brengen. Maar hij heeft meteen spijt.
"The different accidents of life are not so changeable as the feelings of human nature. I had worked hard for nearly two years, for the sole purpose of infusing life into an inanimate body. For this I had deprived myself of rest and health. I had desired it with an ardour that far exceeded moderation; but now that I had finished, the beauty of the dream vanished, and breathless horror and disgust filled my heart."(85)
Als hij radeloos rondloopt stopt er een koets met zijn vriend Clerval die van zijn vader nu ook in Ingolstadt mag studeren en poolshoogte komt nemen omdat hij niets van zich liet horen. Het monster is niet meer in zijn appartement als hij zijn vriend meeneemt naar huis. Daar stort hij al gauw compleet in en is maandenlang ziek. Maar heel langzaam wordt hij weer beter onder de verzorging van zijn vriend Clerval.
"Study had before secluded me from the intercourse of my fellowcreatures, and rendered me unsocial; but Clerval called forth the better feelings of my heart; he again taught me to love the aspect of nature, and the cheerful faces of children."(97)
Alles lijkt weer goed gekomen en Frankenstein staat op het punt terug te reizen naar Genève, als er een brief van zijn vader komt die vertelt dat zijn jongere broer William vermoord is. Bij thuiskomst ontdekt hij dat het zijn monster is die William van het leven beroofde.
"Two years had now nearly elapsed since the night on which he first received life; and was this his first crime? Alas! I had turned loose into the world a depraved wretch, whose delight was in carnage and misery; had he not murdered my brother?"(103)
Hij hoort thuis dat Justine Moritz - een jonge vrouw die bij de familie in dienst is - gezien wordt als de moordenares van William. Hij volgt de rechtszaak, in de wetenschap dat Justine onschuldig is en voelt zich enorm schuldig als ze veroordeeld wordt.
"... often, I say, I was tempted to plunge into the silent lake, that the waters might close over me and my calamities for ever. But I was restrained, when I thought of the heroic and suffering Elizabeth, whom I tenderly loved, and whose existence was bound up in mine. I thought also of my father, and surviving brother: should I by my base desertion leave them exposed and unprotected to the malice of the fiend whom I had let loose among them? (...)
I had been the author of unalterable evils; and I lived in daily fear, lest the monster whom I had created should perpetrate some new wickedness."(118-119)
De vader neemt de familie mee naar het platteland en daarna naar Chamonix om weer wat rust te vinden. Op een gletsjer zoekt het monster dat hij creëerde hem op. Het monster doet een voorstel.
"If you will comply with my conditions, I will leave them and you at peace; but if you refuse, I will glut the maw of death, until it be satiated with the blood of your remaining friends.(...)
Remember, that I am thy creature: I ought to be thy Adam; but I am rather the fallen angel, whom thou drivest from joy for no misdeed. Every where I see bliss, from which I alone am irrevocably excluded. I was benevolent and good; misery made me a fiend. Make me happy, and I shall again be virtuous.""(125-126)
In een hut boven op de berg vertelt het monster na lang aandringen zijn verhaal.
[Wat dan een verhaal in een verhaal in een verhaal wordt :-)]
Het monster beschrijft eerst zijn ontwikkeling van net-levend tot aan iemand met alle capaciteiten die mensen hebben, zo ongeveer als een kind zich ontwikkelt. Als hij zich bij mensen voegt schrikken ze en hollen ze weg of jagen hém weg. Voorzichtig geworden verbergt hij zich ergens in een soorrt gvan hut, in de buurt van het huisje van ene Felix en zijn zus Agatha en hun blinde vader. Door stiekem te luisteren en te gluren leert hij de taal, en heleboel meer. hij verbaast zich over wat hij opsteekt over mensen:<.p>
"These wonderful narrations inspired me with strange feelings. Was man, indeed, at once so powerful, so virtuous, and magnificent, yet so vicious and base? He appeared at one time a mere scion of the evil principle, and at another as all that can be conceived of noble and godlike. To be a great and virtuous man appeared the highest honour that can befall a sensitive being; to be base and vicious, as many on record have been, appeared the lowest degradation, a condition more abject than that of the blind mole or harmless worm. For a long time I could not conceive how one man could go forth to murder his fellow, or even why there were laws and governments; but when I heard details of vice and bloodshed, my wonder ceased, and I turned away with disgust and loathing."[mijn nadruk](144-145)
Het monster ontdekt dat er geen mens is zoals hij. Hij ziet in een poel als in een spiegel hoe lelijk en misvormd hij is en begrijpt dat daarom niemand aardig en vriendelijk voor hem wil zijn.
"'Hateful day when I received life!' I exclaimed in agony. 'Cursed creator! Why did you form a monster so hideous that even you turned from me in disgust? God in pity made man beautiful and alluring, after his own image; but my form is a filthy type of your's, more horrid from its very resemblance."(155)
Bovendien voelt het monster zich door zijn schepper in de steek gelaten, dat maakt hem extra bitter.
Al die dingen maken dat hij er van droomt om contact te leggen met Felix en Agatha. Die zijn zo vriendelijk voor iedereen dat hij zich niet kan voorstellen dat ze hem af zouden wijzen zoals alle anderen. Hij zoekt eerst contact met de blinde vader die hem dus niet op zijn uiterlijk kan beoordelen. Maar het gaat toch fout.
"No: from that moment I declared everlasting war against the species, and, more than all, against him who had formed me, and sent me forth to this insupportable misery. "(161)
Zijn verbittering groeit nog door alles wat hij meemaakt (hij redt een kind dat in een riviertje is gevallen en krijgt als dank een kogel naar zijn hoofd).
"Inflamed by pain, I vowed eternal hatred and vengeance to all mankind."(166)
In die toestand komt hij toevallig Frankensteins jongere broertje tegen en wurgt hem. Hij is er ook de oorzaak van dat Justine veroordeeld wordt. Dit is dan zijn verhaal en nu komt hij met de voorwaarde die hij stelt om te stoppen met al zijn wraaknemingen:
"We may not part until you have promised to comply with my requisition. I am alone, and miserable; man will not associate with me; but one as deformed and horrible as myself would not deny herself to me. My companion must be of the same species, and have the same defects. This being you must create."(168)
Frankenstein wijst dat eerst boos af. Maar langzamerhand begrijpt hij hoe redelijk dit verzoek van het monster is.
"I was moved. I shuddered when I thought of the possible consequences of my consent; but I felt that there was some justice in his argument. His tale, and the feelings he now expressed, proved him to be a creature of fine sensations; and did I not, as his maker, owe him all the portion of happiness that it was in my power to bestow? He saw my change of feeling, and continued - "(170)
Hij stem toe op voorwaarde dat de monsters zich dan niet in de buurt van mensen zullen ophouden.
Frankenstein kan zijn weerstand tegen het idee weer een monster te moeten maken niet overwinnen en maanden gaan voorbij terwijl hij in zijn ouderlijk huis verblijft. Hij besluit een studiereis van twee jaar naar Engeland te maken om de laatste kennis op te doen en hoopt er stiekem op dat het probleem waarmee hij worstelt vanzelf verdwijnt. Daarna zal hij trouwen met Elizabeth, zo is het plan. Hij reist met Clerval naar Londen en vandaaruit naar Schotland, maar is in voortdurende angst over wat het monster zal doen. In Schotland aangekomen neemt hij voor een paar maanden afscheid van Clerval en reist naar een afgelegen noordelijk eiland om zijn belofte uit te voeren. Hij voelt grote twijfel bij die taak. Het monster heeft hem de hele tijd gevolgd, zo blijkt, en zoekt hem daar op een gegeven moment op.
"As I looked on him, his countenance expressed the utmost extent of malice and treachery. I thought with a sensation of madness on my promise of creating another like to him, and, trembling with passion, tore to pieces the thing on which I was engaged. The wretch saw me destroy the creature on whose future existence he depended for happiness, and, with a howl of devilish despair and revenge, withdrew. "(191)
Het monster zweert wraak. Frankenstein gooit alles van zijn tweede poging in zee en drijft door de storm met zijn zeilboot af. Als hij weer aan land komt wordt hij gearresteerd voor een moord. Het monster heeft zijn vriend Clerval vermoord en het zo opgezet dat Frankenstein de schuldige lijkt. Hij belandt in de gevangenis, maar moet later worden vrijgelaten omdat hij het niet gedaan kan hebben. Zijn vader is intussen gearriveerd en samen reizen ze via Le Havre en Parijs naar Genève waar Frankenstein met Elizabeth zal trouwen, al weet hij dat het monster heeft uitgesproken dat hij wraak zal nemen op zijn huwelijksdag. Het monster doet dat ook en vermoordt Elizabeth. Zijn vader sterft al snel na het horen van dat nieuws. Hij besluit op het monster te gaan jagen om het te vernietigen. En zo kwam hij dus in de noordelijke ijszee terecht waar Walton hem van het ijs moest afhalen om hem te redden van een wisse dood.
Daarmee is het verhaal aan Walton verteld. Walton richt zich in zijn dagboek / brieven weer aan Margareth. Uiteindelijk overlijdt Frankenstein terwijl het ijs breekt en de expeditie van Walton wordt afgebroken voor een terugkeer naar Londen. Een van Frankensteins laatste uitspraken is:
"Seek happiness in tranquillity, and avoid ambition, even if it be only the apparently innocent one of distinguishing yourself in science and discoveries."(239)
Het monster komt op het schip nog even afscheid nemen van zijn maker, maar is te laat om vergeving te krijgen. Het monter belooft dat het zichzelf van het leven zal beroven door zich op een brandstapel te werpen, zodat er niets van hem over zal blijven dan as dat door de wind verspreid wordt.